قبرس جزیره استراتژیک در دریای مدیترانه میان ترکیه و یونان است که همچون چهارراهی استراتژیکی برای ارتباط قسمت های مختلف قاره اروپا می باشد. از اینجهت از اهمیت استراتژیکی برخوردار است. این جزیره در سه – چهار قرن گذشته تحت تسلط امپراتوری عثمانی بوده است. در قرن نوزدهم امپراتوری عثمانی قبرس را به انگلیس اجاره داد تا انگلیس از امپراتوری عثمانی در در جنگ با روسیه حمایت کند. اما زمانیکه در جنگ جهانی اول امپراتوری عثمانی در کنار متحدین قرار گرفت ، انگلیس رسما قبرس را تصرف کرد. پایگاههای امروزی انگلیس در قبرس از آن زمان باقی مانده است. نهایتا“ پس از تاسیس جمهوری ترکیه و کشاکش های فراوان قبرس در سال ۱۹۶۰ بر اساس پیمانی که میان انگلیس ، یونان و ترکیه امضاء شد ، استقلال خود را بدست آورد. طبق این قرارداد ترکیه ، یونان و انگلیس به عنوان طرف های ضامن صلح در جزیره قبرس شناخته شدند و حقوق مساوی برای ترک ها و یونانی تبار های قبرس در نظر گرفته شد۰ اما استقلال قبرس واحد بعلت سابقه ذهنیت منفی تاریخی ترکها و یونانیها و تحریک محافل تندرو دو طرف چندان دوام نیاورد. تا سال ۱۹۶۳ قبرس بوسیله یک دولت مشترک ترک و یونانی اداره می شد. اما در نتیجه آغاز درگیریهای خونین بین تر ک تبار ها و یونانی تبار ها که یازده سال به طول کشید ، نیروی ۱۲۴۰ نفری سازمان ملل موسوم به ( انفیسیپ ) از مارس ۱۹۶۴در حد فاصل دو بخش قبرس که به نوار سبز موسوم است مستقر شدند.
طی سالهای گذشته قبرس شمالی برای افزایش موالید جمعیت و بویژه اسکان آنها در نوار سبز تلاش فراوانی کرده است. در عین حال گفته می شود پس از سال ۱۹۷۴ بیش از ۶۰ هزار مهاجر از ترکیه در قبرس شمالی بویژه در شبه جزیره ”دیپ کارپاز“ اسکان داده شده اند. در پی تشدید درگیری ها ترکیه در سال ۱۹۷۴ به بهانه کودتای سرهنگ های یونانی برهبری ”نیکوس سامپسون“ و با عنوان کردن قرارداد سال ۱۹۶۰در جزیره دقبرس مداخله نظامی کرد واز آن تاریخ تاکنون جزیره قبرس عملا“ به دو بخش ترک نشین و یو نانی نشین تقسیم شده است. ترکیه این تهاجم و اشغال را بعنوان ” عملیا ت صلح“ می نامد. گفتنی است سامپسون تنها هشت روز بر قبرس حکومت راند و جای خود را به کشیش ماکاریوس داد.
ترکیه در سال ۱۹۸۳میلادی نیز از تشکیل دولتی به نام دولت ترک قبرس شمالی در بخش ترک نشین حمایت کرد.ریاست جمهوری خود خوانده قبرس شمالی را رئوف دنکتاش بعهده دارد که چهره ای کاملا ترکیه گرا است و تاکنون نیز با حمایت صرف ترکیه با پنج دور انتخاب نمایشی در راس قدرت در قبرس شمالی باقی مانده است و در شرایط کنونی از کمترین محبوبیت برخورداراست.
قبرس شمالی در حال حاضر حدود ۳۶% کل جزیره قبرس را تشکیل می دهد که از نظر بخش یونانی نشین این مقدار باید ۲۸% باشد. قبرس شمالی را به جزء ترکیه تاکنون هیچ کشور دیگری به ر سمیت نشناخته است. ترکیه و بخش ترک نشین قبرس خواهان تشکیل یک کنفدراسیون متشکل از دو دولت مستقل در قبرس هستند. حال آنکه جامعه جهانی و سازمان ملل و اتحادیه اروپا خواهان تشکیل فدراسیونی واحد متشکل از دو بخش ترک نشین و یونانی نشین هستند. بعلت عدم عقب نشینی ترکیه تاکنون هیچ پیشرفتی در خصوص وضعیت قبرس دیده نمی شود. برغم تلاشهای سازمان ملل و برگزاری مذاکرات غیرمستقیم صلح قبرس از سال ۱۹۹۹ در ژنو و نیویورک ، این مذاکرات هیچ نتیجه ای نداد. چرا که رئوف دنکتاش رهبر قبرس شمالی شناسایی بخش ترک نشین قبرس به عنوان دولت مستقل را پیش شرط هرگونه مذاکره مستقیم قرارداده است. تحت تاثیر این موضوع در دسامبر سال ۲۰۰۰ دنکتاش از شرکت در مذاکرات صلح قبرس خودداری کرد و در نتیجه مذاکرات غیر مستقیم صلح قبرس متوقف شد. این در شرایطی بود که مدتی قبل از این موضوع کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل در موضعی بیسابقه دو بخش قبرس را متساوی الحقوق خوانده بود.
در حال حاضر ” آلوارو دسوتو“ ( پیش از وی نیز زیبگنیو ولوسوویچ ) نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امو.ر قبرس و آلفرد مووس نماینده ویژه امریکا در امور قبرس هستند که بارها سفرهای بی نتیجه به منطقه انجام داده اند. گفتنی است لیر پول ملی ترکیه در قبرس شمالی رایج است و ترکیه سالانه دهها میلیون دلار در اختیار بخش ترک نشین قبرس شمالی قرار دهد. ترکیه همچنین بیش از ۳۰۰۰۰ نیروی نظامی در بخش ترک نشین قبرس دارد.
به باور کارشناسا ن سیاسی ترکیه از مساله قبرس و همچنین از اختلافات اش با یونان در دریای اژه بعنوان یک ابزاری در روند همگرایی با اتحادیه اروپا استفاده می کند و می کوشد تا زمانیکه تضمین های لازم را برای ارتقاء همگرایی با اتحادیه اروپا نگرفته است از مواضع سنتی اش در این خصوص عقب نشینی نکند. اما عملا“ مساله قبرس طی دو سه دهه گذشته بشدت به روابط ترکیه و اتحادیه اروپا تاثیر منفی گذاشته است.
از جمله مهمترین مسایل امروزی قبرس شمالی بحران اقتصادی در این بخش جزیره است . از لحاظ اقتصادی بخش ترک نشین قبرس تفاوت فاحشی با بخش یونانی نشین دارد. تشدید این بحران اقتصادی در جولای سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ بهمراه ورشکستگی شش بانک مهم ترکیه در قبرس شمالی منجر به تظاهرات شدید هزاران نفر علیه ترکیه و مهره آن در قبرس شمالی یعنی دنکتاش شد. تظاهر کنندگان تداوم وضعیت کنونی جدایی قبرس و تسلط ترکیه بر این بخش جزیره را عامل بحران اقتصادی این بخش جزیره دانسته و خواهان خروج نظامیا ن ترکیه از قبرس شمالی و استعفای دنکتاش شدند. سخنرانی های درویش اراوغلو نخست وزیر بخش ترک نشین قبرس که از محبوبیت مردمی برخوردار است تا حدودی موجب پایان دادن به اعتراضات در بخش ترک نشین قبرس شد.
از جمله مسایل دیگر قبرس شمالی مساله درگیری داخلی میان نخست وزیر درویش اراوغلو با رییس جمهور رئوف دنکتاش می باشد. بر خلاف دنکتاش اراوغلو رهبر حزب اتحاد ملی چهره ای منتقد ترکیه بشمار می رود. وی از جمله چهرهایی است که خواهان کاهش حضور ترکیه در قبرس شمالی است.حزب اتحاد ملی در انتخابات عمومی آذرماه سال ۱۳۷۷ با کسب بیش از ۳۷ % آراء و ۲۴ کرسی پارلمان بعنوان حزب اول وارد پارلمان قبرس شمالی شد. پس از آن نیز ، احزاب دمکرات با ۱۳ کرسی ، رهایی جامعه به رهبری مصطفی آکینجی با ۷ کرسی و جمهوریخواه خلق با ۶ کرسی در پازلمان قرار گرفتند . اراوغلو در پانزدهم آوریل سال ۲۰۰۰ در جریان انتخابات ریاست جمهوری جمهوری خود خوانده قبرس شمالی مهمترین رقیب دنکتاش بود۰ بطوریکه در دور اول انتخابات رای قابل توجهی بدست آورد. گفته می شد وی امکان داشت در صورت ائتلاف با چند حزب کوچک اقبال زیادی برای پیروزی در دور دوم انتخابات داشت. این موضوع بشدت مقامات ترکیه را نگران ساخت. بطوریکه ۲۱ آوریل ۲۰۰۰ یک روز قبل از موعد برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری تحت فشار آشکار میت ( سازمان اطلاعات ترکیه ) اراوغلو از شرکت در انتخابات انصراف داد. در نتیجه دنکتاش بدون برگزاری دور دوم انتخابات بار دیگر ریس جمهور خود خوانده قبرس شمالی شد تا امور این جزیره را بنفع ترکیه به پیش ببرد. برغم فشار های دنکتاش و تهدیدهای آشکار ترکیه اراوغلو ار عرصه سیاست قبرس شمالی عقب ننشسته است. وی هم اکنون نخست وزیر قبرس شمالی است. استعفــــــــــای وی در سال اوایل خرداد ۱۳۸۰ قبرس شمالی را دچار یک بجران کرد که با انتخاب مجدد وی به این سمت ، بحران حل شد. اواسط اردیبهشت ۱۳۸۰ یک بمب نسبتا“ قوی در نزدیکی منزل اراوغلو منفجر شد.
آنچه مشخص است اینکه مردم قبرس شمالی از ادامه وضعیت کنونی قبرس ناراضی هستند. اواخر سال ۲۰۰۱ حدود پنجاه حزب و گروه سیاسی قبرس با انتشار بیانیه ای خواهان وحدت دو بخش قبرس شدند. نکته قابل توجه اینکه چنانچه دهمین نشست محرمانه پارلمان ترکیه در نوامبر ۲۰۰۲ در خصوص قبرس نشان داد ، در خصوص مساله قبرس شمالی بین خود محافل لاییک ترکیه نیز دودستگی وجود دارد. به قول معاون حزب سعادت ترکیه این نشست یک افتضاح بود. در واقع برخی محافل لاییک خواهان تغییر سیاست سنتی آنکارا در خصوص قبرس هستند. چرا که از نظر آنها وضعیت سالهای گذشته قبرس نتوانسته است انتظارات ترکیه در روند همگرایی با اتحادیه اروپا را برآورده سازد. بلکه عملا“ این روابط را تخریب نیز کرده است. ترکیه سالانه دهها میلیون دلار کمک مالی در اختیار قبرس شمالی می گذارد و بخشی از نیاز های آب قبرس شمالی را بصورت رایگان با استفاده از بالن های مخصوص حمل آب تامین می کند. با وجود این ، برخی از محافل لاییک ترکیه نیز بویژه حزب حرکت ملی یکی از سه حزب دولت ائتلافی ترکیه معتقد هستند که ترکیه نباید دست از حمایت ترکهای قبرس بردارد. بویژه اینکه ضمانتی نیست که تغییر مواضع سنتی ترکیه در خصوص قبرس موجب تغییر سیاستهای اتحادیه اروپا در قبال ترکیه شود. در هرحال بنظر می رسد طی ماههای گذشته تا حدودی مواضع ترکیه در قبال مساله قبرس نسبت به گذشته منعطف تر شده است.گفتنی است چنانچه اواخر آبانماه ۱۳۷۹ کارلوس پاپولیاس وزیر امورخارجه اسبق یونان (۸۹-۱۹۸۶ ) و ( ۹۶-۱۹۹۳ ) فاش ساخت ” آندره یاس پاپ اندره ئو“ و تورگوت اوزال روسای جمهور اسبق یونان وترکیه در سال ۱۹۸۸ یک سال پس از تنش شدید دو کشور در دیدار شان در داووس سوئیس در حاشیه امضای قرارداد عدم استفاده از سلاح ، توافقنامه ای در خصوص عقب نشینی تدریجی نیروهای ترکیه از قبرس شمالی امضاء کردند که این توافقنامه بعلت درگذشت اوزال اجراء نشد. این موضوع نشان می دهد که از سالها پیش برخی از محافل لاییک ترکیه مخالف سیاست سنتی ترکیه در قبرس بوده اند .
طی سالهای گدشته مساله قبرس شمالی عملا“ موجب مسابقه تسلیحاتی میان ترکیه و یونان شده و هزینه های زیادی را بر دو کشور تحمیل کرده است. در هرسال ترکیه با بخش ترک نشین قبرس مانورهای مشترک موسوم به ” توروس“ و یونان نیز با بخش یونانی نشین قبرس مانورهای مشترکی برگزار می کند. دو طرف بشدت نسبت به تحرکات نظامی یکدیگر حساس هستند. بطوریکه در سال ۱۹۹۹ با استقرار موشک های اس ۳۰۰ روسیه در قبرس جنوبی بویژه در پایگاه مهم باف ، ترکیه و یونان و دو بخش قبرس تا آستانه یک بحران تمام عیار به پیش رفتند.
مساله قبرس شمالی از سال ۲۰۰۱ و با شدت یافتن تاکید اتحادیه اروپا به اینکه این اتحادیه تاسال ۲۰۰۴ با ۲۰۰۵ در صورت عدم تحقق وحدت دو بخش قبرس ، بخش یونانی نشین قبرس را به تنهایی به عضویت در خواهد آورد ، پیچیده شده است. این موضوع بشدت ترکیه را نگران ساخته است.گفتنی است قبرس در دسامبر سال ۱۹۹۷ رسما“ به عنوان نامزد عضویت در اتحادیه اروپا در آمد. مقامات عالیرتبه ترکیه تهدید کرده اند که در صورت عضویت بخش یونانی نشین قبرس در اتحادیه اروپا ترکیه نیز بخش ترک نشین قبرس را بخود ملحق خواهد کرد. با وجود این ، خود مقامات ترکیه نیز بخوبی می دانند که باتوجه به نوع روابط ترکیه با اتحادیه اروپا و امریکا این موضع چیزی جزء یک تهدید پوشالی نیست. از اینرو نیز از سال ۲۰۰۲ با چراغ سبز ترکیه به یکباره بطور بیسابقه ای مذاکرات مستقیم صلح قبرس بدون هیچ گونه پیش شرطی از سو ی قبرس شمالی آغاز شد و تنها در اولین دور آن رئوف دنکتاش و گلافکوس کلریدیس رهبران بخش ترک نشین و یونانی نشین قبرس برای چهارده بار در روزهای دوشنبه ، چهارشنبه و جمعه دیدار کردند. این مذاکرات در آستانه تکمیل مذاکرات بخش یونانی نشین قبرس و اتحادیه اروپا در خصوص مساله عضویت این بخش جزیره انجام شد. از اینرو بنظر می رسد ترکیه و قبرس شمالی با استقبال از مذاکرات مستقیم صلح قبرس کوشیدند این روند را کند سازند. ترکیه مطمئن است که در صورت عضویت بخش یونانی نشین قبرس در اتحادیه اروپا با دو رقیب جدی یعنی یونان و بخش یونانی نشین قبرس روبرو خواهد شد و این موضوع می تواند ترکیه را در راه رسیدن به آروزی دیرینه اش یعنی عضویت در اتحادیه اروپا با مشکلات جدی روبرو سازد. در عین حال گفته می شود با مطرح شدن عضویت بخش یونانی نشین قبرس در اتحادیه اروپا صدها تن از قبرس شمالی به بخش یونانی نشین قبرس مهاجرت کرده اند تا از مزایای عضویت در اتحادیه اروپا بهره مند شوند. در عین حال این انتظار در بخش ترک نشین قبرس شمالی افزایش یافته است تا دو بخش قبرس متحد شوند تاهمگی از مزایای عضویت در اتحادیه اروپا بهره مند شوند. این موضوع ترکیه را با یک سردرگمی پیچیده در مساله قبرس روبرو ساخته است. بویژه اینکه امریکا نیز در عمل بر خلاف مقطعی کوتاه از ترکیه حمایت نمی کند.
در هر حال باید گفت حل و فصل مساله قبرس تا حدودی به کم وکیف روابط ترکیه و یونان ونیز مواضع کشورهایی نظیر انگلیس که دارای دو پایگاه مهم نظامی در قبرس هستند ، بستگی دارد. آنچه که مسلم است اینکه عدم موضع سنتی ترکیه در قبرس می تواند این کشور را با مشکلات جدی روبرو سازد. بویژه اینکه از نظر اتحادیه اروپا قبرس نقش غیر قابل انکاری در امنیت درازمدت اروپا دارد و تداوم جدایی دو بخش قبرس مغایر امنیت دراز مدت اروپا است.