ستون عرش خدا قائم از قیام محمد ببین که سر بکجا می کشد مقام محمد
دکتر کاظمی که به عنوان سخنران ویژه به نهمین کنگره بین المللی نشان علمی و فرهنگی شهریار دعوت شده بود در ابتدای سخنان خود با اشاره به توصیف جهانگردانی مانند ریچاردز، ناصرخسرو قبادبانی ۴۳۸ ق ، ژان شاردن و ابن بطوطه ۷۰۳ق از شهر تبریز گفت : تبریز در طول تاریخ ایران همچون چهارراه و تقاطع ارتباطات فرهنگی بوده است . چنانچه مارکو پولو جهانگرد ونیزی در سال ۱۲۹۰ میلادی نوشته است که جاده تجارتی بصره و قسطنطنیه به هندوستان از تبریز می‌گذشته است و در این شهر «ارمنی‌ها، مسیحی و گرجی‌ها» نیز حضور دارند.
استاد حقوق بین الملل دانشگاه در ادامه به تاریخ طولانی کنشگری تبریز در قفقاز و آناتولی اشاره کرد و افزود این کنشگری در سه بُعد صیانت سرزمینی ، صیانت از هویت دینی و هویت فرهنگی قابل ارزیابی است.
وی افزود: با سقوط دولت مقتدر صفوی در سال ۱۷۲۲ میلادی ، و بدنبال تجاوزات عثمانی ، با ورود سپهبد نادر به تبریز در ۵ سپتامبر ۱۷۲۹/ ۱۴ شهریور ۱۱۰۸ تبریزیها با آذین بندی شهر، انزجار خود را از تجاوزات عثمانی نشان دادند. پس از تاج گذاری نادرشاه در دشت مغان، تبریز در نبرد های ده ساله نادر شاه در قفقاز (آران، شروان، ایروان، گرجستان و داغستان) نقش پیشرو داشته است و پل خداآفرین که نماد کنشگری ایران در قفقاز در دوره صفویه ، نادری و قاجار است ، شاهد رشادت های همه ایرانیان بویژه آذریها در قفقاز بوده است .
دکتر کاظمی در ادامه به نقش تبریز در بعد از قراردادهای ننگین ترکمنچای و گلستان و مشارکت تبریزی ها در نبرد با روسها و اقدام حماسی زنان تبریز در بخشیدن طلاهای خود برای تامین هزینه های سپاه ایران اشاره کرد و افزود: در دوره مشروطیت که تبریز، ولیعهدنشین و کانون ارتباط ایران با عثمانی و روسیه بود چهره های تبریزی مانند آقا محمدطاهر صاحب روزنامه اختر در استانبول در ترویج اندیشه های مشروطه در ایران نقش داشتند . بسیاری از روشنفکران مشروطه مانند میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی در قفقاز فعال بودند و «مجاهدان قفقازی» گروهی از ایرانیانِ مهاجر به قفقاز در تحولات تبریزِ عصر مشروطه، نقش بارزی ایفا کردند.
وی انتشار روزنامه «آذربایجان جز لاینفک ایران» در سال ۱۹۱۸ در باکو در اعتراض به سرقت نام آذربایجان توسط مساواتیان را از نمونه های غرورانگیز تاریخی در صیانت از هویت ایرانی خواند و در ادامه به اقدامات شیخ محمد خیابانی در دوره مشروطه و راه اندازی نهضت آزادیستان در اعتراض به این سرقت تاریخی اشاره کرد؛ اقداماتی که منجر به تبعید وی که مقام معظم رهبری از ایشان به عنوان مصداق یک بسیجی در تاریخ نام می برد، به قارص شد.
دکتر کاظمی با ذکر خاطره ای از مرحوم حاج علی اکرام ناردارانی موسس حزب اسلام جمهوری آذربایجان از نقش رادیو تبریز در کسب اطلاعات و تقویت روحیه مسلمانان جمهوری آذربایجان در دوره شوروی، در ادامه به نقش تبریز در توسعه زبان فارسی در قفقاز و آناتولی پرداخت .
وی افزود : برای قرون متمادی تا دوران صفویه شهر تبریز پایتخت شعر و ادب فارسی بوده است؛ بنابراین شاهد پدیده‌ای به نام مقبره‌الشعرا هستیم که بیش از ۴۰۰ شاعر فارسی‌گو در تبریز مدفون هستند. این شاعران مانند اسدی طوسی ، خاقانی شروانی ، صائب تبریزی، شمس تبریزی، مانی شیرازی ، انوری ابیوردی، مجیرالدین بیلقانی از اقصی نقاط ایران قدیم که امروز نزدیک به ۱۵ کشور می شوند، و همچنین ایران کنونی می باشند . در ادب و شعر فارسی، تبریز نه تنها در سبک ادبی آذربایجانی بلکه در سبک خراسانی ، عراقی ، هندی و اصفهانی نیز زبانزد بوده است.
پژوهشگر ارشد اوراسیا در ادامه با تاکید بر اینکه نقش تبریز در توسعه زبان و ادبیات فارسی از دوره سلجوقیان ۱۰۳۷-۱۱۵۷ میلادی حدود شش قرن برجسته بوده است، افزود حتی در دوره قراقویونلو ( ۱۳۷۸-۱۵۱۴م) که تبریز پایتخت بوده است، پادشاهان آن مانند جهانشاه قراقویونلو استادانه به فارسی و آذری شعر می‌سرودند.
وی با اشاره به دیوان های فارسی سلاطین عثمانی مانند سلطان محمد فاتح، سلطان سلیم اول و سلیمان قانونی به عمق نفوذ نرم زبان فارسی در آناتولی اشاره کرد و افزود: بگفته آرنولد توین بی، مورخ مشهور انگلیسی، وقتی سلطان سلیم که خود کاملا متأثر از فرهنگ و زبان فارسی بود تا نیمی از اروپا را تسخیر کرد، در واقع این تمدن ایرانی و فرهنگ فارسی بود که تمدن غرب را تسخیر می کرد.
دکتر کاظمی با تاکید برنقش مهاجرت صنعتگران و بازرگانان از تبریز به عنوان محور جاده ابریشم و همچنین مهاجرت هنرمندان و ادیبان و عرفای ایرانی از تبریز به آناتولی در توسعه زبان و ادب فارسی افزود: نفوذ زبان فارسی در جهان نه با ابزار زور بلکه با زبان فاخر ادب و اختیار بوده است و از اینرو شاهدیم که در شبه قاره هند گورکانیان این زبان را به عنوان زبان رسمی آن کشور پهناور اعلام کردند. همچنین ترکان ازبک که در اواخر قرن دهم در آسیای میانه سلسله شیبانی را تشکیل دادند این زبان را به عنوان زبان رسمی خود انتخاب کردند .
دکتر کاظمی در ادامه با اشاره به روز ملی شعر و ادب فارسی، با قرائت بیت:
«شهر تبریز ار بسوزد از حرارت دور نیست / چون که از هر کوچه‌اش صد آفتاب آید برون»
افزود: شهریار شاعر الگوی تراز ایرانی، اسلامی و انقلابی است که دینداری و وطن دوستی در بیت بیت اشعار وی موج می زند. شهریار نمادی از عشق به زبان مادری و تعهد به زبان رسمی است و تنها شاعری است که هر دو دیوان وی، شاهکار محسوب می شوند. در راستای صیانت از هویت دینی، دیوان اشعار وی مملو است، از ذکر خدا، پیامبر ص، ائمه‌اطهار علیهم‌السلام و احادیث شریف آنان است:
صبح اولدی هر طرفدن اوجالدی اذان سسی گویا گلیـر ملائـکه لــردن قرآن سسی
علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را که به ماسوا فکندی همه سایه هما را
وی در ادامه تاکید کرد: صیانت از هویت فرهنگی ایران در آثار شهریار موج می زند، آنجا که شهریار مُلک سخن می فرماید:
گرم خون ریخت دشمن، شهریارا به خون دانی چه بندم نقش؟ ایران
و بیت :
نه هر کو کاروان راند رموز رهبری داند تو روح اللهی، فن رهبری دانی که رهبرها بیآرایی
که نشان هویت انقلابی شهریار است .
دکتر کاظمی در ادامه به نفوذ شعر شهریار در قفقاز در دوره کمونیسم و شوروی اشاره و افزود: شهریار به عنوان یک شاعر ایرانی دغدغه مند، نگاه هویتی به قفقاز داشته است، چنانچه در شعر شیطان الفباسی!.. خطاب به روشنفکران قفقازی می گوید:
آییریب شیطان الفباسی سیزی آللاه دان اؤز الیفبامیزی یازساز، تاپاسیز قرآنی»
این همان چیزی است که مرحوم دکتر اصغر فردی (مدفون در مقبره الشعرا) از آن در مقاله ای با عنوان «فتنه تغییر الفبا» یاد کرده است و البته در سالهای اخیر نیز شاهد دستکاری و تحریف در اشعار شهریار در جمهوری آذربایجان در حوزه دین ، ایران و دفاع مقدس بوده ایم و حتی در بیت فوق به جای سیزی (شما) از کلمه بیزی (ما) استفاده کرده اند .
دکتر کاظمی در ادامه همچنین با اشاره به اینکه آثار شهریار به زبان آذری، چراغ صیانت از زبان آذری است، افزود: بقول دکتر علی اصغر شعردوست، «زبان شعر شهریار را باید به عنوان زبان معیار ترکی آذربایجانی شناخت. شهریار زبان ترکی استانبولی و قفقازی را هم می‌دانسته اما در سرایش شعر ترکی آذربایجانی خود در دام آنها نمی‌افتد و دقیقاً با چشم باز و هوشیارانه کلمات بومی در ترکی آذربایجانی را استخدام می‌کند. از همین جهت است که شعر ترکی آذربایجانی شهریار را امروز معیاری برای زبان ترکی آذربایجانی می‌دانیم.»
دکتر کاظمی در ادامه به تحولات پس از فروپاشی شوروی اشاره و افزود از بین رفتن مرزهای آهنین فرصت بی نظیر برای فضای تعاملات فرهنگی از جمله در قالب اکو ، موسسه فرهنگی اکو و تقویت نوروز فراهم کرد، اما مهمترین چالش منطقه، بحث هویت و جعل آن در برخی از کشورهای منطقه است.
وی افزود : در پشت تمام فتنه های سیاسی و ژئوپلیتیکی در قفقاز تضعیف هویت دینی و فرهنگی منطقه نیز هدف گذاری شده است کما اینکه هدف جریان سیاسی تحمیلی صهیونی ، وهابی ، کریشنایی، فرقه های انحرافی از بهائی تا گولنی ، و در راس آنها پان تورانیسم انگلیسی ، ستیز با هویت تاریخی منطقه است . بنابراین در کنار ایران ستیزی و ایران هراسی که در حذف پسوند زاده تبلور می کند، هویت های آذربایجانی و هویت های اقلیت های قومی و زبانی نیز در هجمه قرار گرفته اند. در واقع امروز بزرگترین دغدغه، پروژه استحاله هویت آذربایجانی در قفقاز هم در عرضه هویت دینی و هم در عرصه هویت فرهنگی و زبانی است .
استاد حقوق بین الملل دانشگاه در ادامه با تاکید بر اینکه تبریز از منظر تاریخی، هویت بان فرهنگ ایرانی بوده و از زمان حضور «حذیقه به یمان» صحابه رسول اکرم ص و نماینده امیر المومنین علی ع در آذربایجان، کل این منطقه از جمله تبریز و اردبیل هویت بان تشیع بوده اند، افزود : تبریز هویت بان نه تنها در دربرابر هجمه ها، مقاوم بوده بلکه همچون اقیانوسی از قدرت «خود پالایی» برخوردار بوده است، در نتیجه ضمن دفع هجمه ها ، در قوام و توسعه فرهنگ ایرانی و اسلامی پیشتاز نیز بوده است.
وی در پایان با اشاره به اینکه، شهر تبریز از سوی سازمان فرهنگی یونسکو به‌عنوان «شهرخلاق ادبی» از مرداد ۱۴۰۰ مطرح شده است، افزود: در قالب الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و تمدن سازی نوین اسلامی، این نقش تاریخی تبریز بویژه در حوزه قفقاز و آناتولی جاری و ساری است؛ و برگزاری سالانه کنگره بین المللی نشان علمی و فرهنگی شهریار موید آن است که جای تقدیر فراوان از دکتر نصراله زاده رئیس دانشگاه تبریز و دکتر فرشبافیان دبیر این کنگره دارد. بویژه اینکه نام بسیاری بامسمای شهریار برای این کنگره انتخاب شده است او که الگوی یک شهروند ایرانی است که به زبان مادری اش عشق و همزمان مانند هزاران آذری در طول تاریخ، پرچمدار تقویت زبان فارسی به عنوان زبان ملی و ادامه دهنده راه حافظ، سعدی و فردوسی می باشد.
پایان
متن سخنرانی دکتر کاظمی در نهمین کنگره بین المللی نشان علمی و فرهنگی شهریار در روز شعر و ادب فارسی (۲۷ آذر ۱۴۰۳)
دیدگاه خود را بنویسید