مردم آذربایجان در قرون پیشین به فارسی سخن می گفتند
جریانات تجزیه‌طلبِ عمدتاً مستقر در خارج از کشور، معمولا بر زبان تُرکی به عنوان زبان دیرین مردم آذربایجان تکیه فراوان دارند، این در حالی است که تاریخ حکایتی دگر دارد و در این میان تلاش می‌شود تا حقایقی در پرده باقی بماند! در گفت‌وشنود پی آمده، دکتر احمد فرشبافیان، استاد دانشگاه و مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی قفقاز، آناتولی و آسیای میانه در این باره به ارائه نتایج تحقیقات خود پرداخته است. امید آنکه تاریخ‌پژوهان و عموم علاقه‌مندان را مفید و مقبول آید.
زبان آذری همان زبان ترکی نیست. پان ترکیست‌ها سال‌هاست با غوغاسالاری، مفاهیم تاریخی را نادیده گرفته و هویت برساخته ترکی را به مردم القا می‌کنند. بقایای فرقه پیشه‌وری تا همین ۲۰ سال پیش با اکراه زیاد از کلمه تُرک استفاده می‌کردند. حتی در بسیاری از گویش‌های شهر‌های آذربایجان کلمه تُرک با تمسخر تلفظ می‌شد! تقریباً در تمام این خطه به جای تُرک از عبارت توح استفاده می‌شد.
در آغاز گفت‌و‌گو، مختصری درباره تاریخچه زبان آذری بگویید. زبان مردم آذربایجان در ادوار قدیم چه بوده است؟
ابن ندیم از قول ابن مقفع در کتاب الفهرست، قدیمی‌ترین خبر درباره زبان آذری مردم آذربایجان را متعلق به اواخر قرن یک و اوایل قرن دو هجری می‌داند: «زبانی است که مردم اصفهان، ری، همدان، ماه نهاوند و آذربایجان سخن می‌گویند…». طبری نیز در تاریخ خود از شخصی به نام محمد بن البعیث نام می‌برد که با متوکل عباسی به جنگ پرداخته است. او می‌نویسد: «حدثنی انه انشدنی بالمراغه، جماعه من اشیاخ‌ها اشعارا لابن البعیث بالفارسیه و تذکرون ادبه و شجاعه و له اخبارا واحادیث». در این عبارت، طبری به صراحت زبان مردم آذربایجان در اوایل قرن سوم هجری را فارسی می‌شمارد.
در اینکه زبان مردم آذربایجان فارسی بوده، جای تردید نیست. بی‌گمان آذری از زبان‌های ایرانی به شمار می‌رفته که همه مؤلفان اسلامی نخستین سده‌های هجری در این باره اتفاق نظر دارند. علامه قزوینی در کتاب بیست مقاله، از قول مارکوارت مستشرق مشهور آلمانی می‌نویسد: «اصل زبان حقیقی پهلوی، عبارت بوده است از زبان آذربایجان که زبان کتبی اشکانیان بوده است…». دکتر محمدجواد مشکور درباره تداوم زبان آذری در قرن هشتم هجری آورده است: «در فارسی بودن مکاتبات در آذربایجان قرن هشتم هجری، نامه‌ای به مهر سلطان ابوسعید بهادرخان در آن استان به دست آمده که خطاب به مردم اردبیل و به فارسی است که در آن از دو جماعت مغول و تاجیک سخن به میان آمده و از ترکان سخن نرفته است. این امر نشانگر آن است که در آن زمان، زبان ترکی در میان مردم آذربایجان غلبه نیافته بود و اکثر مردم به آذری (پهلوی) یا فارسی پهلوی سخن می‌گفتند…». همچنین از اینجا روشن می‌شود که مؤلفان و دانشمندان تاریخی تا سده هشتم هجری، زبان مردم آذربایجان را پهلوی (آذری) نامیده‌اند. وی در ادامه بحث، خبری از حمدالله مستوفی (صاحب نزهه القلوب) آورده و از آن نتیجه گرفته است که در قرن هشتم، هنوز ترکان، چادرنشین یا ده‌نشین بودند و به شهر‌ها راه نیافته بودند و ترک و تاجیک (پارسی‌زبانان مسلمان)، از هم جدا بودند و مردم تبریز، اردبیل، مشگین‌شهر، نخجوان، دهخوارقان و دیگر مناطق هنوز زبانشان ترکی نشده بود. البته به نظر می‌رسد که آقای مشکور، مسامحتاً لفظ ترکی را برای آذربایجان به کار برده است، همانند برخی از مردم خودمان که وقتی از ایشان سؤال می‌شود که کجایی هستید و زبانتان چیست؟ جواب می‌دهند ترکی. در حالی که نه نژاد مردم آذربایجان ترکی است، نه زبانشان.
متن کامل گفتگو در فایل پی دی اف پیوست مطالعه نمایید.
منبع : روزنامه جوان ۲۱/۰۲/۱۴۰۴
دیدگاه خود را بنویسید