الهام علی‌اف در آکادمی علوم باکو دربارۀ زبان آذربایجانی سخنانی گفته که به نوعی اهانت به آذربایجانی‌های ایران به‌ویژه اهل قلم و شاعران و نویسندگان تلقی می‌شود. البته سخنان او نهایت بی‌اطلاعی او را دربارۀ زبان‌شناسی و زبان آذری نمایان کرده است. الهام علی‌اف گفته است:« زبان آذربایجانی در بیرون از جمهوری آذربایجان در حد زبان کوچه و بازار است و تنها در جمهوری آذربایجان با زبان ادبی تکلم می‌شود. زبان آذربایجانی، زبان مادری ۵۰ میلیون نفر در جهان است!»
در پاسخ به الهام علی‌اف نکات زیر گفتنی است:
- الهام علی‌اف فردی غیرادبی است. او دانش ادبی و خلاقیت ادبی ندارد و از علم زبان‌شناسی نیز آگاه نیست. بنابراین روشن است که سخنان او، عوامانه و غیرعلمی است. ولی بیچارگی اهل علم را در باکو ببینید که علی‌اف در آکادمی علوم برای اهل علم تعیین تکلیف می‌کند!
- لهجه و ساختاری از زبان آذری که امروز در ادبیات رسمی جمهوری آذربایجان رایج است، پس از حاکمیت کمونیسم (۱۹۱۷) و تغییر الفبای کهن و تاریخی به الفبای روسی و ممنوعیت روابط آذری‌های قفقاز با ایران و آذری‌های ایرانی تا زمان فروپاشی شوروی، به تدریج شکل گرفته و از زبان تاریخی آذری‌های قفقاز و ایران متمایز است. در حالی که در طول تاریخ، زبان ادبی تبریز و آذربایجان ایران، زبان معیار نویسندگان و شاعران آذری‌گوی و پارسی سرای قفقاز بوده است.
- زبان معیار ادبی آذری طی سده‌ها، زبان آفرینش ادبی بزرگانی مانند نسیمی، ملامحمد فضولی، راجی، سیدعظیم شروانی، صراف، شهریار و…بوده است. در حالی که ساختار و بافت زبان ادبی امروز جمهوری آذربایجان با آثار آن بزرگان متفاوت است. زبان ادبی رایج باکو به علت تغییر الفبا و عدم ارتباط با آثار و منابع پیشین و پیشینیان، ظرفیت آفرینش آثاری شبیه آثار بزرگانی مانند نظامی، خاقانی، شهریار و…را ندارد. از این رو با اینکه زبان آذربایجانی، زبان رسمی جمهوری آذربایجان است ولی هرگز در این خطه آثاری مانند حیدر بابایه سلام و سهندیه و…خلق نشده است.حیدربابایه سلام و سهندیه با زبان ادبی آذری ایرانی سروده شده است و اکنون بسیاری از مردم جمهوری آذربایجان هم آن را ازبر دارند.
- زبان ترکی پس از ورود به ایران با زبان آذری قدیم و زبان فارسی درآمیخته و به صورت زبان آذربایجانی (آذری امروز) درآمده است. این زبان هویت ایرانی دارد و کانون اصلی آن تبریز و آذربایجان ایران است. در عصر حاضر نیز پرچم آفرینش ادبی زبان آذربایجانی بر دوش شاعری از تبریز (استاد شهریار) بوده است نه بر دوش حیدر و الهام علی‌اف!
- به طور رسمی جمهوری آذربایجان ۱۰ میلیون جمعیت دارد که ۲ تا ۳ میلیون آن در روسیه هستند. بیش از ۶۰۰ هزار نفر نیز به کشورهای مختلف مهاجرت کرده‌اند. حدود ۲ میلیون نفر نیز زبان مادری‌شان تالشی، لزگی، روسی، فارسی، کردی، ارمنی و…است. حالا با این وضعیت، الهام علی‌اف برای آذری‌های ایرانی زبان ادبی تعیین می‌کند! حالا اگر از علی‌اف بپرسید که این ۵۰ میلیون آذری تخیلی در کجا هستند، لابد پاسخ می‌دهد که ۴۰ میلیون در ایران! اگر به نشریات و کتابهای دهه‌های قبل پانترک‌ها و دولت باکو رجوع کنید، می‌بینید که از ۴۰ میلیون آذری در ایران سخن گفته‌اند! ایلچی‌بیگ در ۱۹۹۲ از ۴۰ میلیون آذری ایران حرف می‌زد و الهام در ۲۰۲۵ هم همین ۴۰ میلیون را تکرار می‌کند! یعنی طی ۴۰ سال، رقم ۴۰ میلیون آذری ایرانی در آمار (به سنت آمارهای شوروی) آنها ثابت مانده است! در حالی که جمعیت چهار استان آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل و زنجان حدود ۱۰ میلیون نفر است.
- الهام علی‌اف، مثل همیشه در سخنرانی خود در آکادمی علوم باکو نیز واژۀ «آذربایجان» را نه مانند آذری‌های ایران و قفقاز، بلکه با لهجۀ خاصی که ناشی از تاثیر زبان‌های روسی و انگلیسی است، «آذیربایجان»! تلفظ کرد! فردی که حتی واژۀ آذربایجان را نمی‌تواند درست تلفظ کند، آیا حق دارد دربارۀ زبان آذربایجانی نظر بدهد و به مردم آذربایجان ایران اهانت کند؟ روشن است کسانی که در آکادمی علوم باکو، پای صحبت‌های الهام علی‌اف بودند نمیتوانستند به او اعتراض کنند، زیرا به سرنوشت آکادمیسین‌هایی مثل نوروزعلی ممداف و رامیز مهدی‌اف (رئیس پیشین آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان) دچار می‌شدند، آیا وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی هم نمی‌تواند به علی‌اف، به خاطر اهانت به آذری‌های ایرانی اعتراض کند؟
*حسنیه حکیم‌قشلاقی، کارشناس ارشد زبان‌شناسی
پیام بگذارید