(Bakı tərəfindən Stepanakert/Xankəndidə keçirilən zirvə toplantısının bəyanatının məzmununun manipulyasiya edilməsi – sionist rejimin təmizlənməsi və Ermənistan əleyhinə ərazi iddialarının təbliği məqsədilə – beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulmasıdır)

İran İslam Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi, Tehranda yerləşən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının katibliyinə göndərdiyi rəsmi məktubda, Bakı tərəfindən ‘Xankəndi Bəyanatı – EKO-nun 17-ci Zirvə Toplantısının sədrinin xülasəsi’ adlı sənədin yayılmasına qarşı ciddi narazılığını ifadə edib və həmin sənədin toplantı zamanı aparılan danışıqlara və razılaşmalara uyğun şəkildə düzəldilməsinin və dəyişdirilməsinin zəruriliyini vurğulayıb.

Bakı hökumətinin 13 Tir 1404 (4 iyul 2025-ci il) tarixində keçirilən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (EKO) Zirvə Toplantısından qeyri-hüquqi, birtərəfli və açıq-aşkar siyasi alət kimi istifadə etməsi – öz etnik, ərazi və pan-turanist məqsədlərini irəli aparmaq üçün – beş əsas məqamla qiymətləndirilə bilər.

Birincisi, İran İslam Respublikası Bakı hökumətinin qonşularına, o cümlədən Ermənistana qarşı “Qərbi Azərbaycan” kimi saxta və illüziyalı sözlər şəklində təqdim etdiyi etnik siyasət və ərazi istəkləri ilə nəinki razılaşmır, həm də onları ən kəskin şəkildə pisləyir. Rəsmi Tehran İlham Əliyevin marionet rolunu oynadığı saxta Zəngəzur dəhlizinə (NATO-nun Turan dəhlizi) və Anglo-Sakson cəbhəsinin geosiyasi istəklərinə ən yüksək səviyyədə öz etirazını bildirdiyi kimi, Bakının Ermənistana qarşı ərazi iddialarına da qarşı çıxır. Çünki 1988-ci ildən və Sovet İttifaqının dağılmasının əvvəlində Ermənistandan bir sıra azərbaycanlılar qovulduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının Bakı, Gəncə, Şamaxı, Sumqayıt, Şəmkir, Bərdə və digər şəhərlərindən 500 mindən çox erməni qovulub. Təkcə Bakıda bir halda 50 mindən çox qovulmuş ermənilərn evi, Özbəkistandan Azərbaycan Respublikasına köçmüş Ahıska türklərinə verilmiş, Azərbaycan Respublikası ermənilərinin mülkiyyət hüquqları pozulmuşdur. Ona görə də bu məsələ qarşılıqlı surətdə və sülh müqaviləsi danışıqları prosesində həll edilməlidir.. Bakının bu mövzudan siyasi alət kimi istifadə etməsi, onun ərazi ekspansiyası siyasətinin davam etdiyini göstərir və bu, Gürcüstan, Ermənistan, Rusiya və İran üçün təhlükə yaradır.

İkincisi, Iran prezidenti Dr.Pezeşkyanın 1404-cü il Ordibeheşt ayının 8-də (apreilin 28-də) Bakıya nəticəsiz səfərindən qısa müddət sonra keçirilən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (EKO)-nın sammitində iştirakı və ictimai rəyin və ölkənin elit icmasının geniş etirazına baxmayaraq, müasir etnik təmizləmənin şahidi olan Qarabağ/Artsaxdakı hazırkı vəziyyəti və120 min yerli erməni və regionun imkanlarının sionist rejimin xidmətinə verilməsi bəyənmək demək deyil. İran Ali Rəhbərin göstərişləri çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünə hörmət etməklə, Artsax/Qarabağ ermənilərinin öz evlərinə və kəndlərinə qayıtmaq hüququnu, onların əmlak, dini və mədəni hüquqlarına hörmətlə yanaşır və bununla bağlı beynəlxalq təşəbbüsləri, o cümlədən “İsveçrə Sülh İşinin Bakıya qarşı cinayət işi”nə  və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsində və Avropa Parlamentinin 2023-cü ilin oktyabrında Qarabağdakı etnik təmizləməni pisləyən qətnaməsini dəstəkləyir.

Üçüncüsü, Bakının “EKO Sammitinin Yekun Bəyannaməsi”ni yaymaq əvəzinə, “Zirvə toplantısının sədrinin xülasəsi” adlı sənədin nəşri ilə bağlı üzvlərin razılığını pozaraq, bu sənədi sionist işğalçı rejimin xeyrinə manipulyasiya etməsi bir daha iranlılara və dünya ictimaiyyətinə göstərdi ki, Bakı hökuməti və İlham Əliyev tamamilə Təl-Əviv rejiminin tərəfindədir. Bu səbəbdən 12 günlük müharibə zamanı Bakı hökuməti də İrana qarşı hərbi təcavüzü pisləməkdən imtina edərək, İsrail kimi bu təcavüzü ifadə etmək üçün hərbi əməliyyat terminindən istifadə etdi və müharibədən sonra isə Əliyevin xarici işlər nazirinin Pezeşkyan hökumətinə qarşı axmaqcasında mövqe nümayiş etdirməsinə baxmayaraq, Bakı bu cinayəti açıq-aşkar qınaqdan çəkindi, eləcə də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin xarici işlər nazirlərinin təcavüzü pisləyən mövqeyini Xankəndi/Stepanakert Sammitinin iddia edilən bəyanatına daxil etməkdən imtina etdi. Bu hərəkət Bakının sionist rejimin İrana qarşı təcavüzünə davamlı əməli dəstəyinin əyani sübutudur ki, bu da əlbəttə ki, Əliyev hökumətinin sionist qırıcı və pilotsuz təyyarələrin eniş və qalxması və onların Təbriz, Tehran və şimal-qərbə hücumları üçün 5-dən çox bazanı təhvil verməsi ilə bağlı əməli davranışına uyğundur.

Dördüncüsü, hüquq və diplomatik etiket baxımından regional və ya beynəlxalq görüşlərdə sammit və ya nazirlərin görüşündə hər hansı birgə bəyanat və ya sənədin verilməsi bütün üzvlərin razılığı və birgə anlaşması əsasında və ümumi razılıq və ya konsensus prinsipi formasında olmalıdır. Bakı bu qaydanı və hüquqi nəzakəti pozmaqla yanaşı, diplomatik etiket baxımından protokoldan kənar davranış sayılan Dr. Pezeşkyanın oturduğu yerdən qalxaraq İlham Əliyevin başqa prezidentlərin yanında içəri buraxılmasına hörmətlə yanaşmasına necə nankorluqla cavab verdiyini göstərdi. 2023-cü ilin noyabrında Tehranda keçirilən 3+3 Xarici İşlər Nazirlərinin Toplantısında (üç Qafqaz ölkəsi, İran, Rusiya və Türkiyə) Bakının müxalifəti ucbatından İran Qəzza soyqırımında sionist rejimin pislənməsi də daxil olmaqla, Tehran bəyanatının məzmununun bir hissəsini silmək və bəzi digər maddələri dəyişdirmək məcburiyyətində qaldı. İndi Bakının guya Xankəndi bəyanatını birtərəfli qaydada manipulyasiya etmək davranışı ilə Tehranın 3+3 bəyanatındakı davranışını müqayisə etmək göstərir ki, Tehranın birtərəfli dostluq və qardaşlıq münasibətini davam etdirməsi nəinki səmərə vermir, həm də onun davam etdirilməsi zərərlidir. Bu prosesdə “müvafiq qurumların fəaliyyət göstərməməsi” praktikasına son qoyulmalı, Əliyevlər və Paşayevlər ailələri ilə təsir və ya şəxsi biznesləri ilə, zahirən müxtəlif bəhanələrlə və qondarma sadəlövhlüklə İran millətinin şərəf və ləyaqətini məhv edənlər anti-İran davranışlarının bədəlini ödəməlidirlər.

Beşincisi, Bakı İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (EKO) iclas sənədlərində, təşkilatın internet saytında “şərhedici bəyanat” şəklində elan edilmiş Xankəndinin iddia edilən bəyanatına İranın etirazını qanuni şəkildə dərc etməli və rəsmi olaraq bütün EKO üzvlərinə göndərməli və EKO üzvlərindən bu sui-istifadəyə görə üzr istəməlidir. Əks halda, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (EKO)-nun hüquqi mexanizmləri və mövcud həll yolları çərçivəsində Bakıya qarşı səsvermə hüququnun dayandırılması, üzvlüyün dayandırılması və s. kimi cəza tədbirləri həyata keçirilməlidir.

Dr. Əhməd Kazemi, beynəlxalq hüquq professoru və Avrasiya məsələləri üzrə baş tədqiqatçı