مقدمه
حزب عدالت و توسعه از معدود احزاب جمهوری ترکیه در چند دهه اخیر است که توانست در انتخابات عمومی زودهنگام نوامبر ۲۰۰۳ به پیروزی برسد و توانست بدون ائتلاف با دیگر احزاب دولت تشکیل دهد و ترکیه را از دست دولت های ائتلافی شکننده برای مدتی راحت سازد. ناتوانی دولت قبلی برهبری بلنت اجویت رهبر حزب دموکراتیک چپ در حل مشکلات اقتصادی و فساد مالی دولتمردان ترکیه بویژه چهره هایی نظیر مسعود ییلماز که خود معاون نخست وزیر بود ، بهمراه وقوع بحران شدید مالی و مطرح بودن حزب عدالت و توسعه (آک)بعنوان یک حزب اسلامگرا همگی عواملی بودند که منجر به پیروزی چشمگیر حزب عدالت و توسعه شد . برخی معتقدند با توجه به مواضع میانه رو حزب آک ، قدرتهای غربی از اینگونه احزاب که مبلغ اسلام میانه رو باصطلاح غربی هاو همچنین راست گرای محافظه کار هستند ، حمایت می کنند . در هرحال اکنون با گذشت بیش از یک سال از پیروزی حزب عدالت و توسعه این حزب تحولات داخلی و منطقه ای فراوانی را پشت سر گذاشته است و اساساً با چالش های فراوانی مواجه بوده است . اکنون این سوال مطرح است که با توجه به نوع عملکرد حزب عدالت و توسعه میزان محبوبیت این حزب چقدر است؟ و اساساً آیا اگر بالفرض امروز در ترکیه انتخابات عمومی برگزار شود ، آیا حزب عدالت و توسعه می تواند مقام اول را بدست آورد ؟ یا اینکه از محبوبیت این حزب کاسته شده است و در سطح افکار عمومی ترکیه آلترناتیو دیگری برای این حزب وجود دارد ؟
بررسی وضعیت حزب عدالت و توسعه (آک)
• سیاسی
از لحاظ سیاسی حزب عدالت و توسعه کوشیده است در بعد داخلی از یک سو مناسبات دوستانه ای با احزاب سیاسی دیگر بویژه حزب جمهوریخواه خلق برهبری دنیز بایکال برقرار کند ، اگر چه با دیگر احزاب که اساساً در پارلمان وجود ندارند ، نیز تعامل قابل توجهی ندارد . در حال حاضر از بعد داخلی رویارویی حزب آک با حزب سعادت برهبری نجم الدین اربکان مهمترین موضوعی است که از لحاظ سیاسی جلب توجه می کند و با توجه به اینکه اردوغان رهبر آک و نخست وزیر ترکیه در مکتب اربکان وارد سیاست شده است ، این رویارویی شاگرد و استاد برای جریانهای اسلامی ترکیه خطرناک است . بویژه اینکه اربکان طی ماههای اخیر با انجام سخنرانیهای آتشین در کاهش دادن محبوبیت حزب عدالت و توسعه توانسته گامهایی بردارد ، این روند خوشایند جریانهای تندرو لائیک و عمدتاً نظامی در ترکیه است که اساساً دل خوشی از حزب عدالت وتوسعه ندارند . البته تاکنون موردی از استعفاء از حزب عدالت و توسعه و پیوستن به حزب سعادت نبوده است ، اما مشخص نیست که این روند تاکی ادامه پیدا خواهد کرد . بویژه اینکه در جریان همکاری آک با امریکا در بحران عراق چند استعفاء در این حزب بوقوع پیوست .
ازسوی دیگر از لحاظ داخلی مهمترین موضوع برای حزب عدالت و توسعه از لحاظ سیاسی توجیه عملکرد این حزب در موارد کلان نظیر بحران عراق و جنجال اعزام نیرو به عراق است که در این خصوص سوالات بسیار زیادی برای افکار عمومی مطرح است .
حزب عدالت و توسعه از لحاظ سیاسی اکنون در دو حوزه مساله عراق و تعامل با امریکا و نیز همگرایی با اتحادیه اروپا مشغول است که مسایلی نظیر قبرس را در خود دارد . تحولات حاکی از آن است که سیاست ترکیه در خصوص قبرس با توجه به شرایط منطقه ای و جهانی در دوره آک ابتدا دچار تعدیل قابل توجه شده و احتمال چرخش در آن در جهت کاهش حمایت از رئوف دنکتاش تا می ۲۰۰۴ وجود دارد . با وجود این قراین حاکی از آن است که سیاست نگاه به شرق نیز از سوی این حزب با جدیت دنبال می شود و شدت آن با افزایش بحران بی اعتمادی با امریکا افزایش پیدا می کند .
• اقتصادی
روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه توانست نوعی ثبات نسبی از لحاظ اقتصادی در ترکیه فراهم سازد و این موضوع بنوعی جلوی روند بحران مالی ترکیه که از سال ۲۰۰۱ در دوران نخست وزیری اجویت شروع شده بود را بگیرد . اگر بحران عراق تاثیرات منفی اقتصادی برای ترکیه بویژه از لحاظ صنعت توریسم داشت ، اما با توجه به آرامش نسبی در منطقه و دستگیری صدام بنظر می رسد درآمدهای ترکیه از لحاظ صنعت توریسم افزایش پیدا می کند . اصلاحات در قوانین اقتصادی ، نرمال کردن همکاری با صندوق بین المللی پول و تلاش برای حذف شش صفر از واحد پولی ترکیه همگی روند اقتصادی ترکیه را را رو به رشد کرده است . اما در این میان ترکیه بیشترین ضربه را از سوی انفجارهای اخیر در استانبول دید که صدمات اقتصادی فراوانی بدنبال داشت و اساساً بعضی ها معتقدند این انفجارها اقتصاد ترکیه را هدف قرار گرفته بود . در هرحال بنظر می رسد حزب عدالت و توسعه از لحاظ اقتصادی به موفقیتهای نسبی دست یافته است .
حزب آک اگر چه اعلام کرده است که تا چند سال آینده از گرفتن وام از صندوق بین المللی پول بی نیاز خواهد شد ، اما تلاشهایی برای گرفتن وام از امریکا کرده است . در ۲۳ مهر ۱۳۸۲ آمریکا در همایش دبی ۲۰۰۳ توافقنامه اعطاى وامی به مبلغ ۵ / ۸ میلیارددلار به ترکیه را امضا کرد.آک در نظر دارد این وام را براى سامان دادن به اوضاع اقتصاد بی ثبات خود مصرف کند. “جان اسنو” وزیر خزانه دارى آمریکا درحاشیه اجلاس مشترک سالانه بانک جهانی و صندوق بین المللی پول اظهارداشت : هدف ازاعطاى این وام ، حمایت از روند اصلاحات جارى اقتصادى درترکیه و کاهش تاثیرپذیرى اقتصاد این کشور از جنگ عراق است . “اسنو” درمراسم امضاى این توافقنامه گفت : ترکیه ، متحد باارزش آمریکا و همفکر این کشور در زمینه مبارزه با تروریسم است و همچنین به عنوان نمونه ارزشمندى از یک دموکراسی در جهان اسلامی مطرح است . “علی باباجان وزیر مشاور در امور اقتصادى ترکیه به نمایندگی از سوى کشور متبوعش این توافقنامه را امضا کرد. وى گفت : به نفع آمریکا است که ترکیه ثبات اقتصادى خود را حفظ کند و به روند بلندپروازانه اصلاحات سیاسی و اقتصادى خود ادامه دهد. هدف از اعطاى این وام ، تقویت سیاستهاى اقتصادى دولت ترکیه است . وى خاطر نشان کرد : کمک نیروهاى ترکیه براى حفظ صلح و ثبات در عراق شرط لازم جهت همکارى ترکیه در عراق نیست . انتظار نمی رود که اولین قسط (یابخش اول) این وام تا زمانی که صندوق بین المللی پول آخرین بررسی در مورد پیشرفت اصلاحات اقتصادى ترکیه را به پایان نرساند، پرداخت شود. گفتنی است صندوق بین المللی پول سال گذشته وامی به مبلغ ۵ / ۱۷ میلیارد دلار به ترکیه اعطا کرد تا براى رفع بحران اقتصادى صرف شود. در هرحا باید گفت حزب عدالت و توسعه بعنوان حزب حاکم در ترکیه در مقایسه با دولت پیشین از لحاظ گرفتن وام مبالغ کمتری را دریافت کرده است . اما وارث حدود دویست میلیارد بدهی خارجی و داخلی است .
• فرهنگی و اجتماعی
حزب عدالت و توسعه از لحاظ فرهنگی و اجتماعی طی ماههای اخیر کوشیده است بدون اینکه حساسیت های محافل تندرو لائیک را برانگیزد ، برخی از خواسته های فرهنگی مردم برآوردسازد تا حداقل از کاهش محبوبیت این حزب جلوگیری کند . برداشتن برخی از محدودیت ها در خصوص مدارس مذهبی امام خطیب ، تلاش برای برداشتن برخی ممنوعیت در خوص تشکیل کلاشهای آموزش قرآن که تحت فشار محافل لائیک متوقف شد ، تلاش برای تغییرات در سازمان آموزش ملی ترکیه که محصول کودتای ۱۹۸۰ ژنرال کنعان اورن است از جمله فعالیت های فرهنگی حزب عدالت و توسعه است ، اما باید گفت حزب عدالت و توسعه در این خصوص چندان موفق نبوده است . بویژه اینکه حزب عدالت و توسعه در زمینه حل مشکلات بانوان محجبه هنوز نتوانسته گامی بردارد . البته اردوغان آذر ۱۳۸۲ در پی اخراج یک بانوی محجبه از دادگاه و اجازه ندادن قاضی به دفاع از خود بخاطر داشتن حجاب اعلام کرده است که زمان حل اینگونه مسایل رسیده است ، اما در عمل هنوز گامی برداشته نشده است .
میزان محبوبیت
بنظر می رسد که محبوبیت حزب عدالت و توسعه در مقایسه با نوامبر ۲۰۰۲ که این حزب به پیروزی چشمگیری دست یافت ، کاهش یافته است ، اما این بدان معنا نیست که این حزب حمایت مردمی را از دست داده است . نوع روابط با رژیم صهیونیستی ، سردرگمی در بحران عراق بویژه افتضاح در موافقت با اعزام نیرو به عراق و سپس عدم خواست امریکا بهمراه تحقق نیافتن برخی شعارها در زمینه مسایلی نظیر حجاب از جمله علل کاهش محبوبیت حزب عدالت و توسعه است . با وجود این چنانچه امروز در ترکیه انتخابات عمومی برگزار شود ، این حزب همچنان از شانس زیادی برای پیروزی در انتخابات برخوردار است . اساساً این یکی از دلایلی بود که محافل لائیک در مساله تخلف حزب دمکراسی خلق در انتخابات که می توانست منجر به ابطال آراء انتخابات نوامبر ۲۰۰۲ و برگزاری انتخابات مجدد شود ، زیاد جلو نرفتند و تندروی نکردند . چراکه بخوبی می دانستند که حزب عدالت و توسعه همچنان از محبوبیت قابل توجهی در میان افکار عمومی برخوردار است .
بیشترین نارضایتی افکار عمومی از حزب عدالت و توسعه از گرایش آک به امریکا و رژیم صهیونیستی است . بعنوان نمونه نمازگزاران جمعه در استانبول پرچم هاى آمریکا و اسراییل را به آتش کشیدند صدها تن از مردم استانبول ترکیه ، پس از اقامه نماز جمعه ۴ مهر ۱۳۸۲ با تجمع در میدان “بیازیت ” این شهر، در اعتراض به جنایت هاى آمریکا و رژیم صهیونیست ، پرچم هاى آمریکا و اسراییل را به آتش کشیدند. به گزارش خبرگزارى “اخلاص “، نمازگزاران پس از اقامه نماز جمعه براى شهداى فلسطین و کشته شدگان جنگ عراق نماز میت غیابی برپا کردند. “عبدالرحمن دیلی پاک ” از روزنامه نگاران مشهور ترکیه در سخنانی در جمع نمازگزاران گفت : مسلمانان باید تا نابودى آخرین قلعه استکبار به نبرد خودبا زورگویان ادامه دهند. دیلی پاک ، ضمن مخالفت با سیاستهاى دولت “رجب طیب اردوغان ” در مورد اعزام نیروى نظامی به عراق گفت : نخست وزیر ترکیه نمی تواند اتباع این کشوررا بعنوان سربازان بوش به عراق اعزام کند، چرا که این امر اهانت به آراى مردم ترکیه خواهد بود. تظاهرکنندگان که شعارهاى “مخالف اعزام نیرو به عراق هستیم “، “همکارى با رژیم صهیونیستی خیانت به مردم ترکیه است ” سر می دادند، پس از به آتش کشیدن پرچمهاى آمریکا و اسراییل، متفرق شدند. می توان این نکته را باید گفت که هر چه آک در ماههای آینده بتواند سیاست مستقلی در قبال امریکا و رژیم صهیونیستی بگیرد ، بر میزان محبوبیت اش در میان مردم افزوده می شود . در این راستا اقدام آک در آن ۱۳۸۲ در نپذیرفتن دیدار آریل شارون از آنکارا به بهانه تراکم کاری نخست وزیر اقدامی محبوبیت زا برای حزب عدالت و توسعه بود .
دیدگاههای مردم
از آنجا روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه منجر به تثبیت نسبی وضعیت اقتصادی در ترکیه شده است ، اغلب مردم ترکیه همچنان نظر مساعدی به حزب عدالت و توسعه دارند .باوجود این مماشات طلبی ترکیه در بحران عراق که حتی شکاف در خود نمایندگان حزب عدالت و توسعه را بدنبال داشت ، بهمراه برنداشتن گامهای جدی برای برآوردن انتظارات مذهبی مردم بخشی از هواداران حزب عدالت و توسعه را مایوس کرده است . اما این موضوع در سطحی نیست که بتواند تاثیر منفی بگذارد .بنظر می‌رسد، حزب عدالت و توسعه را علاوه بر گرایشات اسلامی‌اش باید حزب اکثر مردم ترکیه دانست زیرا اکثر رأی‌دهندگان به آن رأی داده‌اند و اعتماد کرده‌اند.
چالش های آک
• چالش های داخلی
چالش های حزب عدالت و توسعه از لحاظ داخلی عبارتند از :
ــ اختلافات با سزر
تا قبل از اینکه در نوامبر ۲۰۰۲ حزب عدالت و توسعه در ترکیه بقدرت برسد ، بر اساس نظر سنجی ها احمد نجدت سزر محبوبترین سیاستمدار ترکیه بودن ، اما پس از روی کارآمدن اردوغان وعبدا…گل اساساً مثلث مورد حمایت غرب شامل جم ـ اوزکان ـ درویش حذف شد . در چندین بخشنامه اقتصادی و اجتماعی سزر با حزب عدالت و توسعه اختلاف پیدا کرده اند ، اما مهمترین اختلاف در جریان جشن های هشتادمین سالگرد روی داد . جشن هاى بزرگداشت هشتادمین سال تاسیس جمهورى ترکیه روز چهارشنبه هفتم آبانماه ۱۳۸۲ در سراسر این کشور برگزار شد. جمهورى ترکیه در۲۹ اکتبر سال۱۹۲۳ میلادى پس از متلاشی شدن امپراطورى عثمانی در بخشهایی از سرزمینهاى آن ، امپراطورى به مرکزیت شهر آنکارا توسط “مصطفی کمال آتاترک ” تاسیس شد. به همین مناسبت این روزها در ترکیه تعطیل رسمی است و آیین هاى سان و رژه
نظامی در آنکارا، استانبول و دیگر شهرهاى ترکیه برگزار می شود. “احمد نجدت سزر” رییس جمهورى ترکیه و اعضاى هیات دولت در ۲۹ اکتبر امسال نیز در آیینهاى ویژه اى که درمقبره “کمال آتاترک ” بنیانگذار جمهورى ترکیه درآنکارا برگزارشد، شرکت و در مجلس این کشور با نمایندگان و اعضاى هیات دولت دیدار کرد. از دید رسانه هاى ترکیه مراسم امسال تحت الشعاع اقدام رییس جمهورى این کشور در دعوت نکردن از زنان محجبه نمایندگان مجلس ترکیه ، براى مراسم ویژه این روز قرار داشت . با اینحال مراسم مذکور، چهارشنبه شب بدون شرکت اکثریت نمایندگان حزب حاکم “عدالت و توسعه ” در کاخ ریاست جمهورى برگزار شد. “رجب طیب اردوغان ” رهبر حزب عدالت و توسعه و نخست وزیر ترکیه ، به همراه اعضاى هیات دولت و حدود۱۰ نفر از نمایندگان این حزب در جشن مذکور شرکت کردند. در کارت دعوتهایی که قبلا از سوى رئیس جمهورى ترکیه به نمایندگان حزب حاکم عدالت و توسعه ارسال شده است ، آن دسته از نمایندگان مرد که داراى همسر محجبه هستند، به تنهایی براى شرکت در این مراسم دعوت شده بودند. این در حالیست که از نمایندگان حزب مخالف “جمهوریخواه خلق ” که از رژیم لائیک حمایت می کند، همراه با همسرانشان براى شرکت دراین مراسم دعوت شده
بود. واکنش به این اقدام سزر در صدر خبرهاى رسانه هاى گروهی ترکیه قرار داشت و از سوى اغلب رسانه ها، این اقدام به عنوان بدعتی براى آیین هاى ملی و ایجاد شکاف در همبستگی ملی توصیف شد. برخی از نمایندگان مجلس و مقامات عالی رتبه ترکیه در واکنش به اقدام سزر کارت هاى دعوت وى را پس فرستادند و برخی دیگر از جمله رییس مجلس ترکیه اعلام کردند که به دلیل کارهاى دیگر در مراسم شرکت نمی کنند.
ــ درگیری با محافل لائیک در خصوص مسایلی نظیر حجاب
به جرات می توان گفت از لحاظ داخلی مساله حجاب مهمترین چالش حزب عدالت و توسعه است . چراکه هر گونه گامی برای حل مساله حجاب که مهمترین خواست اکثریت مردم ترکیه است ، باعث واکنش محافل لائیک شده و دولت آک را دچار مشکل می کند . سکوت آکم نیز در مقابل این موضوع باعث کاهش محبوبیت حزب عدالت و توسعه می شود . بنظر می رسد که آک تلاش دارد با این موضوع بصورت کجدار و ریز برخورد کند .
ــ توجیه سیاست خارجی خود
بجرات می توان گفت که حزب عدالت و توسعه در مقطعی در ترکیه بسرکار آمده است که تحولات بی سابقه و پیچیده ای در منطقه در جریان است . اشغال عراق توسط امریکا و ارایه طرح کوفی عنان دبیرکل سازمان ملل در مورد قبرس همگی مسایلی هستند که حزب آک باید بمطلوب ترین نحو در مورد آنها تصمیم گیری کند . مجموع موضع گیری ها آک در قبال تحولات عراق نشان داد که روند تحولات بگونه ای است که آک نمی تواند با مو.فقیت از همه آنها بیرون آید . توجیه سیاستها در عراق و در آینده در قبرس چالش عمده ای است که در مواجه با افکار عمومی با آن مواجه است که خود نیاز به بحث مستقلی دارد .
ــ احتمال شکاف در آک و افزایش استعفاء ها
در ترکیه استعفاء نمایندگان احزاب تقریباً در سالهای اخیر تبدیل به موضوعی عادی شده است . بویژه در دوران نخست وزیر اجویت ریزش نمایندگان احزاب دموکراتیک چپ ، مام میهن و حرکت ملی به اوج خود رسید و تعداد قابل توجهی از نمایندگان این احزاب در اعتراض با ناکارمدی سیاستهای اقتصادی دولت ائتلافی و خدکامه خواندن عملکرد رهبران این احزاب استعفاء دادند و این موضوع حتی شامل حزب راه راست که اساساً در دولت ائتلافی حضوری نداشت نیز شد . بعد از انتخابات نوامبر نیز اساساً رهبران راه راست ، مام میهن و حرکت ملی بعلت شکست در انتخابات استعفاء دادند . در حزب عدالت و توسعه تاکنون تعداد استعفاء ها انگشت شمار بوده است ، اما احتمال دارد در صورت انفعال بیشتر این حزب در قبال نسایل عراق و سایر مسایل کلان داخلی و خارجی استعفاء ها در این حزب افزایش یابد .
ـــ نحوه به فرجام رساندن پرونده فساد مالی دولتمردان قبلی
در ترکیه تعداد از سیاستمداران اساساً نامشان با فساد مالی شناخته می شود . در صدر این فهرست اسامی نظیر مسعود ییلماز رهبر سابق حزب مام میهن ، تانسو چیلر رهبر سابق حزب راه راست که در حادثه معرووف به سوسورلوک اسناد ارتباط وی با مافیا مشخص شد ، ذکی چاکان وزیر انرژی سابق ترکیه که متهم به اختلاس میلیون ها دلار در خط لوله انتقال گاز بلو استریم شده و وزیر سابق گمرکات از حزب حرکت ملی قرار دارند . تاکنون برغم برداشته شدن گامهایی از سوی کمیسیون تحقیق پارلمان ترکیه ، بخاط بده و بستانهای سیاسی تاکنون اینگونه سیاستمداران از پاسخگویی فرار کرده اند . اما افکار عمومی خواهان برداشته شدن گامهای جدی از سوی حزب عدالت و توسعه در این خصوص هستند . بویژه اینکه هنوز این موضوع فراموش نشده است که عامل اصلی ورشکستگی دهها بانک در ترکیه در سال ۲۰۰۱ که منجر به بحران مالی شد ، فساد مالی دولتمردان و افراد ندیک به آنها بود که هزینه آن را مردم ترکیه پرداخت کردند .
ـــ نحوه پایان دادن به اعتراض زندانیان سیاسی
سال ۲۰۰۰ در جریان اعتراض زندانیان سیاسی ترکیه به ساخت زندانهای نوع اف که به زندانهای انفرادی معروف هستند ، و در شهرهای آنکارا ، ادرنه و اسکی شهر ساخته می شوند ، در چندین زندان ترکیه اعتراض شد که منجر به کشته شدن بیش از سی نفر شد . پس از آنه نیز بیش از پنجاه زندانی بر اثر اعتصاب غذای موسوم به روزه مرگ درگذشتند ، حزب آک این بحران را ازدولت قبلی به ارث برده است و چنانچه تجمعات متععد خانواده زندانیان سیاسی بویژه در سالروز درگیری نیروهای امنیتی ترکیه با زندانیان سیاسی نشان داد ، حزب عدالت و توسعه نتاوانسته ایت این بحران را حل نماید و باتوجه به تحرکان گروهای مدافع حقوق بشر در کشورهای غربی این موضع نیز از جمله چالش های حزب عدالت و توسعه محسوب می شود .
• چالش های خارجی :
چالش های حزب عدالت و توسعه از لحاظ خارجی عبارتند از :
ـــ رژیم صهیونیستی
در دوره آک همکاری ترکیه در زمینه نظامی با رژیم صهیونیستی کم و بیش بمانند دوران نخست وزیر اجویت ادامه یافت و رفت و آمدهای دیپلماتیک میان دو طرف قابل توجه بوده است . علاوه بر این ترکیه با اسراییل در مورد صدور آب توافق کرده است . جزاف پاریتزیکی ” وزیر انرژى و امور زیربنایی رژیم نژادپرست صهیونیستی گفته است دو طرف در مورد قیمت و میزان خرید آب رودخانه ماناوگات توافق کردند و یک قرارداد۲۰ ساله بین دو طرف امضا خواهد شد. بر اساس اعلام وزارت انرژى و منابع طبیعی ترکیه ، این کشور به مدت ۲۰ سال و سالانه ۵۰ میلیون مترمکعب آب به اسراییل صادر خواهد کرد. اسراییل سالانه دو میلیارد مترمکعب مصرف آب دارد که بخش عمده نیاز آب خود را از بلندیهاى اشغالی “جولان ” تامین می کند ولی با این وجود، با کمبودآب مواجه است . رژیم صهیونیستی حدود۲۰۰ میلیون مترمکعب کسرى آب آشامیدنی دارد که ۵۰ میلیون مترمکعب آن با واردات آب از ترکیه تامین خواهد شد. این رژیم در سالهاى اخیر، براى خرید آب رودخانه “ماناوگات ” در جنوب ترکیه ، با مقام هاى این کشور گفت وگوهاى مستمرى داشته است ، اما دو طرف تاکنون در مورد قیمت آب صادراتی و نحوه انتقال آب اختلاف نظر داشتند. ترکیه در چارچوب یک طرح ۱۲۲ میلیون دلارى ، تاسیسات صدور آب آشامیدنی به کشورهاى حوزه دریاى مدیترانه را در نزدیکی بندر آنتالیا راه اندارى کرده است . در این میان جنایات روزافزون رژیم صهیونیستی در سرزمینهای اشغالی ، نقص متعدد فنی در هواپیماهای جنگنده مدرن شده از سوی اسرائیل ، اقدام رژیم صهیونیستی در خرید اراضی کردهای شمال عراق و ارتباط پنهانی با کادک از جمله مشکلات و چالش های ترکیه در مناسبات با رژیم صهیوینسیت است . افکار عمومی در داخل ترکیه انتظار دارند که آنکارا موضع قاطعانه ای در قبال رژیم صهیونیستی بگیرد ، حال آنکه ترکیه بدنال استفاده از نفوذ لابی صهیونیستی و بهر ه مندی از فن آوری نظامی است و این موضوع با توجه به مسایل مذکور نوعی چاتلش جدی برای حزب عدالت و توسعه است .
ــ بحران عراق و همکاری با امریکا
مارس سال ۲۰۰۲ تصمیم پارلمان ترکیه در مخالفت با پذیرش نظامیان امریکایی در خاک خود با توجه به اقدامات تنبیهی مختلف و حتی تحقیر آمیز امریکا نظیر دستگیری یازده نظامی ترکیه در سلیمانیه برای ترکیه چالش برانگیز بود و جالب اینکه چند ماه بعد موافقت ترکیه با درخواست امریکا برای اعزام نیرو به عراق برای ترکیه چالش برانگیز شد و با مخالفت کرده ، امریکا در برخورد تحقیر آمیز دیگری درخواست خود را پس گرفت . این موضوع نشان داد که مساله عراق برای ترکیه نیز بمانند بسیاری از کشورهای منطقه چالش برانگیز است که خود بحث مستقلی را می طلبد که ارایه شده است . اما مرتبط با این موضوع فشار امریکا به حزب حاکم عدالت و توسعه برای گرفتن چند پایگاه جدید از ترکیه در نزدیکی مرز اینجرلیک در شرایطی که برخی محافل از کاهش اهمیت اینجرلیک برای امریکا خبر می دادند ، از چالش های حزب عدالت و توسعه است .
ــ همگرایی با اتحادیه اروپا
حزب آک پس از روی کار آمدن یکی از اولویت های خود را برداشتن گام جدی در همگرایی با اتحادیه اروپا قرار داده است . برای این منظور ضرورت انجام اصلاحات بنیادی و نیمه بنیادی هر چه بیشتر لازم است . در این راستا نمایندگان مجلس ترکیه تابستان ۲۰۰۳ نمایندگان پارلمان ترکیه درحالی ساختمان پارلمان را براى گذراندن تعطیلات دو ماهه ترک کردندکه با تصویب هفتمین مجموعه اصلاحات حقوقی ،”انقلابی آرام ” را در این کشور آغاز کرده اند. با اساس این تصمیمات قدرت اصلی تصمیم گیرى در ترکیه به مجلس منتقل شده و شوراى امنیت ملی جنبه مشورتی پیدا می کند. براساس این مصوبه دبیرکل شوراى امنیت ملی ، از این پس لزوما از صفوف نظامیان انتخاب نخواهد شد و براى نخستین بار در تاریخ ترکیه ، یک فرد غیر-نظامی نیز می تواند ریاست این شورا را برعهده بگیرد. برای نظامیان ترکیه ترکیه این جابجایی آرام قدرت ، خوشایند نیست و آنهامی خواهند اقتدار گذشته خود را حفظ کنند. شوراى امنیت ملی از دیدگاه آنها مرکزى است که در آنجا می توان سرنخهاى اصلی صحنه سیاسی ترکیه را در دست داشت . گویی دولت “رجب طیب اردوغان ” و نمایندگان مجلس ترکیه که اکثرا از حزب “عدالت و توسعه ” هستند، عزم خود را جزم کرده اند که این سرنخها را از چنگ نظامیان خارج کنند. اردوغان پیش از این روشن کرده بود که “پیشروى در مسیر تقلاى ترکیه براى پیوستن به اتحادیه اروپا” براى او اولویت دارد. این خود چلشی جدی برای حزب عدالت و توسعه می باشد ، یکی از شروط اصلی که براى عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا تعیین شده ، کاهش قدرت نظامیان در صفحه سیاسی ترکیه است. مجلس ترکیه با تصویب این مجموعه قوانین به اتحادیه اروپا نشان داده است که این کشور آماده آغاز مذاکرات براى ملحق شدن به این اتحادیه تا پایان سال ۲۰۰۴ میلادى است . مجموعه لوایح همگرایی ترکیه با اتحادیه اروپا واکنش مثبت اتحادیه اروپا را درپی داشته است . “گونترو ورهوگن ” کمیسر اتحادیه اروپا در امور پذیرش اعضاى جدید ساعاتی پس از تصمیم گیرى مجلس ترکیه درباره کاهش قدرت نظامیان ، از تصویب قوانین اصلاحی استقبال کرد.ورهوگن ، به اصلاح شوراى امنیت ملی ترکیه اشاره کرد و گفت این اقدام ، گام مهمی در جهت هماهنگ شدن ترکیه با کشورهاى عضو اتحادیه اروپا است . اکنون حزب حاکم عدالت و توسعه ، بیشتر می تواند امیدوار باشد که در سال ترکیه به اتحادیه اروپا ملحق می شود. هرچند این پرسش تاکنون بی پاسخ مانده است که آیا همه کشورهاى عضو اتحادیه اروپا مایل هستند که یک کشور بزرگ و نسبتا فقیر و دور افتاده از نظر جغرافیایی که جمعیت آن را عمدتاً مسلمانان تشکیل می دهند ، به عضویت این اتحادیه درآید یا نه ؟
ــ مساله قبرس (طرح عنان )
قبرس را به جرات مهمترین چالش ترکیه در اتحادیه اروپا دانست . واقعیت این است که اکنون پس از حدود سی سال اشغال بخش ترک نشین قبرس توسط ترکیه ، در داخل قبرس افکار عمومی علیه ترکیه هستند ، آنها بویژه پس از گشایش خط سبز وقتی وارد بخش یونانی نشین قبرس شدند دیدند که سطح رفاه و معیشت در آنجا بسیار بالا است . بنابراین شعار ترکیه اشغالگر بیرون رو به یکی از شعارهای محوری مردم بخش ترک نشین تبدیل شده است . در جریان انتخابات عمومی ۱۴ دسامبر ۲۰۰۳ در بخش ترک نشین قبرس ۲۵ کرسی را دو حزب جمهوریخواه ترک و اتحاد و دمکراسی که طرفدار طرح وحدت کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل هستند به دست آوردند که در عین مخالف دنکتاش مهره ۲۰ ساله ترکیه در قبرس هستند . در مقبال ۲۵ کرسی پارلمان را نیز احزاب اتحادملی و دموکرات بدست آوردند ، اما همه به این موضوع اذعان دارند که اکثریت مردم قبرس از خواهان وحدت دو بخش قبرس و عضویت قبرس واحد در اتحادیه اروپا هستند . از اینرو نیز مخافان بیشترین پیروزی را در استان گوزل یورت که بر اساس طرح عنان باید به بخش یونانی نشین برگدانده شود ، بدست آوردند . در چنین شرایطی مقامات ترکیه باور کردند که نمی توانند در مقابل روند کنونی قبرس که مرد م قبرس و جامعه بین المللی آن را حمایت می کنند ، مقاومت کنند . از اینرو نیز اواخر سال ۲۰۰۳ خط و نشان های بی سابقه ترکیه به رئوف دنکتاش که بر مواضع سنتی خود تکیه می کرد ، آغاز شد . بطوریکه دنکتاش مجبور شد محمد علی طلعت مهمترین مخالف خود را مامور تشکیل کابینه کند . در واقع ترکیه سیاست جدیدی را در قبرس در حال تدوین است که بر محویت حمایت از طرح کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل است . اما این سیاست برغم برخی از اظهارات مقامات ترکیه با مخالفت برخی از محافل نظامی مواجه است ، در نتجه خود چالشی برای آک است . آک ناچار است تا می ۲۰۰۴ تکیلف خود را با قبرس مشخص کند ، وگرنه عضویت یکجانبه بخش یونانی نشین قبرس بدر اتحادیه اروپا می تواند برای ترکیه بسیار زیانبار باشد .
ــ مساله کادک
مساله پ ک ک سپس کادک همواره چالش برای حکومت روی کارآمده در ترکیه بوده است . ترکیه بشدت با توجه به وضعیت عراق از جانب کادک احساس خطر می کند ، چراکه تحولات عراق از یک سو شرایط جدید ی برای کادک که ظاهراً خود را منحل کرده است ، فراهم ساخته است و از سوی دیگر نیز امریکا و رژیم صهیونیتسی برغم تمامی اظهارات در این خصوص صادقانه با ترکیه برخورد نمی کنند . از سوی دیگر هنوز بسیاری از کشورها از جمله ایران کادک را بعنوان یک گروه تروریستی برسمیت نشناخته اند و این موضوع بمثابه یک ابزار فشار علیه ترکیه محسوب می شود . جالب اینکه اتحادیه اروپا نیز در جدید ترین لیست خود راجع به گروههای تروریستی کادک منحل شده را در لیست قرار نداد واین موضوع چالش های حزب عدالت و توسعه را زیاد کرده است .
ترکیه در ۳۱ ژوئیه ۲۰۰۳ فهرست پایگاههای “پ.ک .ک ” در مناطق “بوتسان ، بحتینان ، بیاض داغ ، هاکورک – خونارا، سینان – هفتانین ، متینا – زاپ، باسیان ، گارا و مخمور” در شمال عزاق را در اختیار امریکا قرار داد هدف ترکیه از این امر اقدام هرچه سریعتر آمریکا براى مبارزه با “پ.ک .ک ” در شمال عراق است . آمریکاییان قول داده اند که نیروهاى “پ.ک .ک ” را از شمال عراق خارج خواهند کرد. دولت ترکیه براى کمک به این امر، یک قانون عفو را به تصویب رساند که در چهارچوب آن آندسته از اعضاى “پ.ک .ک ” که در عملیات مسلحانه شرکت نکرده اند، با مراجعه به مراجع رسمی ترکیه و ابراز ندامت می توانند از عفو برخوردار شوند. ولی در هرحال این چالش برای حزب عدالت و توسعه باقی است .
ــ میزان پایبندی به شعارها
حزب عدالت و توسعه از لحاظ اقتصادی توانسته است به بخشی از شعارهای وعده داده شده خود در جریان انتخابات عمومی نوامبر ۲۰۰۲ عمل بکند ، اما از لحاظ به نمایش گذاشتن یک سیاست خارجی مقتدرانه عاجز بوده است . در خصوص شعارهای اسلامی و فرهنگی نیز گامهایی برداشته شده است ، اما این گامها در سطحی نیست که انتظارات عمومی را برآورده سازد . البته برخی از کارشناسان معتقدند که مطرح بودن حزب عدالت و توسعه بعنوان یک حزب اسلامگرا نوعی انتظار کاذب را در میان مردم بوجود آورده است ، در حالیکه این حزب چندان نیز در عمل تمرکز خاصی بر روی مسایل اسلامی ندارد . از لحاظ سیاست خارجی اولویت حزب عدالت و توسعه در شعارهای انتخاباتی همگرایی با اتحادیه اروپا بوده که گامهای قابل توجهی برداشته و برغم مخالفت نظامیان هفتمین لایحه همگرایی با اتحادیه اروپا با رویکرد کاهش نقش نظامیان در عرصه سیاسی و غیر نظامی کردن ترکیب شورای عالی امنیت ملی را برداشته است . اما بنظر نمی رسد که این اقدامات منجر به تعیین تاریخ آغاز مذاکرات ترکیه و اتحادیه اروپا در دسامبر سال ۲۰۰۴ بشود ، بویژه اینکه عملکرد ترکیه در قبرس مورد تایید اتحادیه اروپا نیست . در خصوص مناسبات دوستانه با همسایگان حزب عدالت گامهای ارزنده ای در خصوص ایران ، یونان و سوریه برداشته است که بخشی از آن به مساله عراق و نگرانیهای مشترک در این خصوص مربوط می شود . اما در این میان تلاشهای آک برای عادی سازی مناسبات با ارمنستان که بنوعی علیه منافع ایران و روسیه است ، قابل توجه بوده و در مقایسه با دوران اجویت بسیار زیاد است .
ـــ کشتار ۱۹۱۵ ارامنه :
یکی از چالش های جدی حزب عدالت و توسعه که همواره در محافل سیاسی کمتر مورد توجه قرار می گیرد ، مساله کشتار ۱۹۱۵ ارامنه است . ارمنستان شناسایی جهانی کشتار ۱۹۱۵ ارامنه توسط ترکهای عثمانی را یکی از اولویت های سیاست خارجی خود قرار داده است که حتی در قانون اساسی ارمنستان بدان اشاره شده است . هدف این سیاست تحت فشار گذاشتن ترکیه بمنظور گرفتن امتیاز ، وادار کردن ترکیه به حتی عدم حمایت ظاهری از جمهوری آذربایجان در مناقشه قره باغ و فراهم ساختن ادعای غرامت و زمین در صورت پذیرش مسئولیت حقوقی این کشتنار از سوی ترکیه است . ترکیه کوشیده است که این موضوع را مسکوت گذاشته و بی اهمیت نشان دهد . اما ارمنستان در بسیاری کشورهای اروپایی موفقیت هایی در این خصوص کسب کرده و حتی برخی از نهادیهای امریکایی نیز موضع ارمنستان در این خصوص را تایید کردند ، در این راستا دسامر ۲۰۰۳ پارلمان سوئیس نیز به جمع کشورهایی پیوست که کشتار ۱۹۱۵ ارامنه را به عنوان نسل کشی برسمیت می شناشند که با واکنش منفی ترکیه مواجه شد . اما رفته رفته مساله پذیرش مسئولیت کشتار ۱۹۱۵ ارامنه و عادی سازی مناسبات با ارمنستان تبدیل به یکی از پیش شرط های همگرایی ترکیه با اتحادیه اروپا می شود . که این موضوع اساسا ً یکی از چالش های حزب عدالت و توسعه است . بویژه ترکیه در صورت هر گام عقب نشینی مجبور است در روند عادی سازی مناسبات با ارمنستان امتیاز دهد .
پایان
دیدگاه خود را بنویسید