برگزاری نشست سران ده کشور عضو و ناظر سازمان همکاریهای شانگهای در یکاترینبورگ روسیه بار دیگر این سازمان را در کانون توجه محافل خبری قرار داد. سازمان همکاریهای شانگهای در سال ۱۳۸۰ در شهر شانگهای چین و توسط هسته اولیه شامل پنج کشور چین ، روسیه ، قزاقستان ، قرقیزستان و تاجیکستان تشکیل شد و در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱میلادی ( ۲۶خرداد ۱۳۸۰ ) ازبکستان نیز به این سازمان پیوست. ایران در سال ۱۳۸۴ به عضویت آن در مقام ناظر درآمد. هند ، پاکستان و مغولستان نیز دیگر اعضای ناظر این سازمان هستند .سازمان شانگهای براساس ایده بنیانگذاران آن قرار بود یک سازمان اقتصادی باشد که هدف حل اختلافات مرزی اعضاء را نیز دنبال می کرد. اما تمایلات و دل نگرانی های اعضا بخصوص بنیانگذاران از مسایل امنیتی در منطقه آنها را به همکاری دراین زمینه نیز سوق داده است
نتایج نشست یکاترینبورگ نیز نشان داد که اعضای آن علاوه بر همکاریهای اقتصادی ، همکاریهای امنیتی و نظامی را دنبال می کنند. در این نشست طیف وسیعی از مسایل از جمله راهکارهای گسترش همکاری میان اعضای شانگهای، کنوانسیون و تشکیل مرکز مبارزه با تروریسم ، همکاری برای کاهش تبعات بحران مالی و مساله تغییر ساختار شانگهای بمنظور پذیرش اعضای جدید بررسی شد . کشورهای عضو شانگهای در پایان نشست یکاترینبرگ اعلامیه‌ی پایانی آن را موسوم به اعلامیه‌ی یکاترینبورگ و کنوانسیون ضد ترور امضا کردند. در این اعلامیه طرفین از قرارداد عدم گسترش تسلیحات هسته‌یی، ضرورت فعال سازی همکاری در حوزه‌ی کنترل و اداره‌ی منابع مالی بین‌المللی و حفظ ثبات اقتصادی حمایت کرده‌اند. افزون بر این در پایان این نشست، بیانیه‌ی مشترکی نیز امضا شد که در آن اقدامات عملی توسعه‌ی همکاری در چارچوب شانگهای درجهت‌های محسوس تعیین شده است.
دکتر محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز در نشست یکاترینبورگ با اشاره به ناتوانی آمریکا و متحدانش برای غلبه بربحران‌های جهانی گفت: تحولات و نابسامانی‌های سیاسی، اقتصادی و بین المللی بر ناکارآمدی نظام‌های جهانی گواهی میدهد.وی افزود: دوران امپراتوری پایان یافته است و قابل بازسازی نیست، بنابراین سازوکار اقتصادی و سیاسی موجود در جهان همچنان ناکارآمد و دست نخورده مانده است و نمی‌توان امیدی داشت که بر این مشکلات فایق آمد، بنابراین تغییرات ضرورت حتمی و گریز ناپذیر است. رئیس جمهور ایران با اشاره به توانمندی‌ها و سرمایه‌های مادی و انسانی موجود در منطقه شانگهای ازجمله منابع انرژی، همراه با فرهنگ‌های متعالی و ارزش‌های مشترک گفت: این سازمان می‌تواند نقش پیشتازی در حل معضلات اقتصادی ایفا کند و ظرفیت این سازمان بسیار فراتر از آن است که امروز مورد توجه قرار دارد. در این میان شش پیشنهاد ایران برای اجلاس نهم شانگهای مورد توجه اعضای آن قرار گرفت که بنوعی نشان از دیپلماسی ابتکاری ایران در این زمینه داشت . فعال شدن دبیرخانه برای مشورت های مختلف اعضاء ، مبنا قرار گرفتن عدالت و احترام در روابط ، انجام تعاملات اقتصادی میان کشورهای عضو با استفاده از ارز بومی و تاسیس بانک مشترک از جمله این پیشنهاد بود . واقعیت این است که شرکت رئیس جمهوری ایران در نشست سران شانگهای برغم التهابات بعد از انتخابات نشان داد که ایران جایگاه ویژه ای برای شانگهای قائل است و استقبال خوب کشورهای عضو شانگهای ازآقای احمدی نژاد نیز نشان داد که آنها معتقدند در دوره دوم ریاست جمهوری وی، همکاریهای ایران و شانگهای هرچه بیشتر افزایش خواهد یافت. واقعیت این است که نیاز ایران به شانگهای یک طرفه نیست و به همان اندازه که عضویت ایران در شانگهای مزایایی برای ایران دارد. این عضویت مزایایی نیز برای شانگهای خواهد داشت و از جمله آن دسترسی آسان شانگهای به آبهای آزاد از طریق ایران و تقویت موقعیت سیاسی و اقتصادی شانگهای بویژه در دو بخش انرژی و حمل و نقل خواهد بود . بویژه اینکه ایران یکی از شرکای بزرگ چین و روسیه است .
یکی از مهمترین موضوعات نشست یکاترینبرگ مساله اعطای وضعیت شراکتی به بلاروس و سریلانکا بود . در این راستا دیمیتری مدودیف رییس جمهور فدراسیون روسیه در نشست سران شانگهای اعلام کرد که بلاروس و سریلانکا، شرکای سازمان همکاری شانگهای خواهند شد و در آینده نزدیک پیش نویس قانونی تصویب خواهد شد که بر اساس آن ساز و کار پذیرش کشورهای جدید در این سازمان تنظیم شده است. مدودیف گفت: ما امروز در مورد اعطای وضعیت شراکتی به بلاروس و سریلانکا تصمیم گرفتیم و این تصمیم اختیارات و قدرت سازمان ما را تقویت خواهد کرد. اعلام این موضوع از دو بعد حائز اهمیت است . اول اینکه بر خلاف برخی از تصورات ، اغلب کشورهای تاثیرگذار شانگهای از جمله روسیه معتقد به پذیرش اعضای رسمی و ناظر جدید هستند و همین موضوع احتمال تغییر در اساسنامه شانگهای بمنظور بررسی درخواست عضویت کشورهای نظیر ایران را فراهم می سازد . دوم اینکه اعطای وضعیت شراکتی به بلاروس از سوی شانگهای و به ابتکار روسیه واکنشی به اقدام اتحادیه اروپا و غرب در به عضویت در آوردن بلاروس در برنامه مشارکت با شرق است . روسها پیش از این واکنش منفی به برنامه مشارکت با شرق که همکاری سه کشور قفقاز و اوکراین ، مولداوی و بلاروس با اتحادیه اروپا را پیشنهاد می کند، نشان داده اند . دادن وضعیت مشارکتی به بلاروس نشان می دهد که این دیدگاه که روسیه قصد دارد از سازمان شانگهای به عنوان محملی برای مقابله با تحرکات ناتو و سایر نهادهای غربی در منطقه استفاده کند، جدی است .
یکی دیگر از تصمیمات مهم نشست سران شانگهای در یکاترینبورگ مساله تشکیل مرکز مبارزه با تروریسم ، همکاری در تقابل با تروریسم، جدایی خواهی و افراط‌گرایی، کار مشترک در حوزه‌ی تضمین امنیت بود. این تصمیم از دو بعد حائز اهمیت است. اول اینکه بعد از حادثه یازدهم سپتامبر امریکا به بهانه مبارزه با تروریسم افغانستان را اشغال و در آسیای مرکزی دو پایگاه مهم نظامی در ازبکستان (کارشی خان باد ) و قرقیزستان (ماناس ) تاسیس کرد . از ابتدا مشخص بود که هدف امریکا مقابله با تروریسم نیست و امریکا برای نفوذ در منطقه، تسلط بر منابع انرژی منطقه و ضربه زدن به عمق استراتژیک کشورهایی نظیر روسیه، چین و ایران تلاش می کند. از اینرو نیز کشورهای عضو شانگهای با تشکیل مرکز مبارزه با تروریسم این پیام را دادند که کشورهای منطقه خود توان مقابله با تروریسم و افراط گری در منطقه را دارند .در واقع تشکیل این مرکز در راستای این است که مشکلات امنیتی منطقه باید توسط خود کشورهای منطقه حل شود است و از این جهت اقدامی مهمی بشمار می رود. از این بعد نیز تعطیلی پایگاه کارشی خان آباد در سال ۲۰۰۶ و تصمیم جنجالی قرقیزستان به تعطیلی پایگاه ماناس اهمیت فراوانی دارد. نکته دوم اینکه روسیه در شرایطی ایده تشکیل مرکز مبارزه با تروریسم را مطرح کرده است که همزمان با ابتکار مسکو نیروهای واکنش سریع سازمان امنیت دسته جمعی متشکل از روسیه ، بلاروس ، ارمنستان ، ازبکستان، قزاقستان ، قرقیزستان و تاجیکستان تشکیل شده است که شامل حدود پانزده هزار نیرو می شود . این موضوع نشان می دهد که برآورد روسها این است که اختلافات شان با امریکا و ناتو سیر صعودی خواهد داشت و آنها از این طریق بدنبال سنگرسازی و اهرم سازی در منطقه هستند .
در هر حال مجموع شرایط نشان میدهد که تاثیرگذاری شانگهای در معادلات آتی جهانی افزایش خواهد یافت .
دیدگاه خود را بنویسید