اقدام سران اتحادیه اروپا و شش کشور شوروی سابق در پراگ در امضای سند جنجالی موسوم به مشارکت با شرق با واکنش روسها مواجه شده است . ابتکار برنامه “مشارکت با شرق” توسط لهستان و سوئد پیشنهاد و هدف تقویت روابط شش جمهوری شوروی سابق شامل اوکراین، مولداوی، آذربایجان، گرجستان، ارمنستان و بلاروس با اتحادیه اروپا را مد نظر دارد.
واقعیت این است که حضور سیاسی و اقتصادی اروپا در منطقه قفقاز و اورآسیا بموازات حرکت ناتو به شرق و نفوذ نظامی صورت می گیرد. روسها این تحرکات را مدنظر دارند و نگران تبعات برنامه مشارکت با شرق یا گام چهارم اتحادیه اروپا در منطقه هستند. با وجود ابراز اطمینان اتحادیه اروپا از اینکه طرح «مشارکت با شرق» اهداف ضد روسی ندارد، ولی برخی سیاستمداران آن را حلقه محاصره‌ای به دور روسیه ارزیابی می کنند و معتقدند شکاف در جامعه مشترک المنافع یکی از اهداف این طرح است . حتی ولادیمیر وارونین رئیس جمهوری مولداوی در مصاحبه ای با روزنامه «کامرسانت» تاکید کرده است که برنامه مشارکت با شرق بیشتر یادآور «جامعه مشترک المنافع-۲» است. بگفته وی، «چه دلیلی دارد جامعه مشترک المنافع دیگری که تحت کنترل اتحادیه اروپا باشد، بوجود آوریم. این مسئله به منزله طرحی برای در حلقه محاصره قرار دادن روسیه است.»
در چنین شرایطی است که روسیه واکنش تندی به برنامه مشارکت با شرق نشان داده است . مسکو این برنامه را “سیاستی با نتیجه صفر و گزینه بیجا” عنوان کرده است. سرگئی لاوروف وزیرخارجه این روسیه بشدت به این برنامه حمله کرده و آن را ضد روسی خوانده است. وزیر امور خارجه روسیه همزمان با برگزاری نشست پراگ درباره تقسیم بندی های جدید در اروپا در چارچوب برنامه ” مشارکت با شرق” بین اتحادیه اروپا و شش جمهوری شوروی سابق هشدار داد. لاوروف گفت برخی می خواهند که کشورهای عضو این مشارکت بین روسیه و اتحادیه اروپا یکی را انتخاب کنند. وزیر امور خارجه روسیه آشکارا از مقامات اتحادیه اروپا خواست تا کشورهای منطقه را در مقابل انتخاب دشوار؛ «یا با ما باشید، و یا در مقابل ما» قرار ندهند. در این میان همزمانی نهایی شدن این برنامه در پراگ و برگزاری رزمایش ناتو در گرجستان پیام سیاسی و نظامی همزمان ناتو، اتحادیه اروپا و امریکا به کاخ کرملین محسوب می شود و همین موضوع موجب ناخرسندی مسکو شده است، بطوریکه لاوروف اعلام کرده است در نشست آتی شورای روسیه و ناتو شرکت نخواهد کرد.
تصمیم اتحادیه اروپا به اجرای برنامه مشارکت باشرق در شرایطی است که این اتحادیه تاکنون درحل معضلات امنیتی قفقاز از جمله مناقشه آبخازیا موفق نبوده است.
در هرحال باید تنها نگاهی به تحولات دو هفته اخیر در قفقاز از جمله تصویب برنامه مشارکت با شرق ، نشست پراگ درباره انتقال گاز حوزه خزر در چارچوب طرح نابوکو، تحر کات امریکا برای عادی سازی مناسبات ترکیه و ارمنستان ، دیداروزیران امورخاجه امریکا با همتایان آذری و ارمنی خود درباره مناقشه قره باغ ، تشدید تظاهرات مخالفان در گرجستان ، متهم شدن روسیه به ساماندهی شورش در گردان زرهی ارتش گرجستان ، برگزاری رزمایش ناتو و شرکایش در گرجستان و امضای قرارداد میان رئیس جمهوری روسیه با رهبران مناطق خودخوانده آبخازیا و اوستیای جنوبی برای حفاظت مشترک های از مرزهای این مناطق همگی نشان از صف آرایی و رقابت شدید قدرتهای بزرگ در منطقه ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک قفقاز است. این تحولات نشان می دهد کاهش اختلافات میان روسیه و امریکا بعد از روی کارآمدن اوباما بیشتر یک خوشبینی است و نه تنها اختلافات در مسایل گذشته از جمله طرح دفاع موشکی ادامه دارد بلکه با توجه به طرحها و تحرکات جدید ناتو و اتحادیه اروپا در منطقه ، دامنه اختلافات و رقابت های در حال افزایش است .