الهام علی اف رئیس شرکت نفت دولتی جمهوری آذربایجان ( سوکار ) و فرزند ارشد رئیس جمهور آذربایجان روز جمعه دهم اردیبهشت تاکید کرد شرکت بریتیش پترولیوم ” بی پی “ باید طبق تفاهنامه موجود به تعهدات خود در منابع انرژی ” آراز، آلو ، شرق “ ( البرز) عمل کند . الهام علی اف تاکید کرد شرکت بی پی موظف است نسبت به حفر چاههای اکتشافی اقدام کند ، در غیر اینصورت حقوق خود را ازدست خواهد داد و موضوع از طریق مجاری حقوقی پیگیری خواهد شد . در عین حال الهام علی اف هر گونه شایعه مصالحه باکو با ایران در حوزه انرژی البرز که باکو آن را ” آراز – آلو – شرق “ می نامد ، رد کرد .
کارشناسان سیاسی اقدام الهام علی اف رئیس سوکار و معاون حزب حاکم جمهوری آذربایجان را بسیار نسنجیده ارزیابی می کنند . چرا که حوزه انرژی البرز که باکو آن را آراز- آلو – شرق می نامد در محدوده بیست درصدی ایران قرار دارد . از این رو نیز ایران ۲۳ جولای ۲۰۰۱ به فعالیت کشتی تحقیقاتی بی پی در حوزه البرز بشدت هشدار داد . متعاقب آن شرکت بی پی اعلام کرد که تا تعیین تکلیف مالکیت حوزه های مورد اختلاف و تعیین رژیم حقوقی خزر در این حوزه ها فعالیت نخواهد کرد . در چنین شرایطی تهدید بی پی توسط معاون سوکار اقدامی خارج از حسن نیت است .
نکته بسیار مهم اینکه خود الهام علی اف سی و یکم اریبهشت ماه گذشته در مصاحبه با شبکه تلویزیونی A.N.S تاکید کرد دولت باکو هیچگونه فعالیتی در میدان نفتی البرز انجام نخواهد داد . چراکه در سفر رئیس جمهور آذربایجان مذاکرات مثبتی در این خصوص انجام شد و طرفین اعلام کردند که به تفاهم گسترده ای دست یافته اند . با وجود این موضع و اظهارات کنونی الهام علی اف نشان می دهد که ظاهرا” موضع باکو در قبال مساله خزر چندان پایدار نیست . چرا که چنانچه تجربیات گذشته نشان داده است دولت باکو در این گونه مسایل جمعی کلان ، تحت تاثیر القائات بیگانگان بویژ امریکا است . در این راستا ظاهرا “ مذاکرات هفته گذشته آراز عظیم اف معاون وزیر امورخارجه جمهوری آذربایجان در امریکا با مقامات کاخ سفید باعث تناقض در رفتار باکو در قبال خزر در یک ماه گذشته شده است . البته نباید فراموش کرد که نوع تحرکات روسیه در خزر بویژه پیشنهاد هفته گذشته روسیه مبنی بر تشکیل مجمع پارلمانی کشورهای ساحلی خزر بدون مشارکت ایران و ترکمنستان به باکو و استقبال علی اف رئیس جمهور آذربایجان از این موضوع ، در طرح مواضع و ادعاهای جدید باکو در قبال حوزه البرز ایران بی تاثیر نبوده است . بویژه اینکه جمهوری آذربایجان اولین کشوری بود که روسیه از آن رسما“ برای شرکت در مانور ماه اوت آینده در خزر دعوت کرده است .
در هر حال باید گفت اظهارات الهام علی اف رئیس سوکار مبنی بر لزوم فعالیت شرکت بی پی در حوزه البرز نشان می دهد که تغییر خاصی در سیاست باکو مبنی بر تقسیم خزر به شعبات ملی بوجود نیامده است . چراکه این نوع تعیین رژیم حقوقی خزر به علت جزیره ای و برآمده بودن سواحل جمهوری آذربایجان در خزر حاوی بیشترین منافع برای این کشور است . از اینرو نیز حیدر علی اف رئیس جمهور آذربایجان اوایل اردیبهشت ماه دو هفته پس از دیدار با میراریکاردل دستیار وزیر دفاع امریکا در باکو در اجلاس سران خزر در عشق آباد بر موضع باکو مبنی تقسیم خزر بر اساس خط میانه تاکید کرد . در این راستا علی اف یک هفته پس از دیدار با استیون مان نماینده امریکا در حوزه خزر و یک روز قبل از سفر به ایران فرمان اجرای توافقنامه جمهوری آذربایجان و قزاقستان برای تقسیم خزر را صادر کرد . اکنون نیز اظهارات الهام علی اف معاون سوکار نشان می دهد که باکو در عمل از موضع تقسیم خزر بر اساس طول ساحل هر کشور حمایت می کند . در واقع این موضوع خود نشان می دهد که علی اف خود را برای امضاء تفاهنامه تقسیم خزر با روسیه در سفر اواسط ماه ژوئن به سن پترزبورگ روسیه آماده کرده است . باکو از اینطریق می کوشد توجیه ای برای اقدامات عیرقانونی خود در خزر فراهم سازد .
آنچه مسلم است اینکه این موضع باکو مغایر با کنوانسیون های بین المللی در خصوص حقوق دریاچه ها بوده و تنها موجب تشدید اختلافات و واگرایی کشورهای ساحلی در خزر خواهد شد . بویژه اینکه ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر چهار حوز انرژی در خزر اختلاف دارند . این اختلافات در اجلاس سران خزر در عشق آباد حل و فصل نشد . در عین حال این موضع باکو مذاکرات موفقیت آمیز کارشناسان دو کشور ایران وجمهوری آذربایجان را که قرار است یازدهم ژوئن در باکو برگزار می شود ، دشوار خواهد کرد . چراکه چنانچه هشدار نظامی ۲۳ جولای ۲۰۰۱ ایران در خزر به کشتی بی پی در حوزه البرز نشان داد ایران در دفاع از منافع مسلم خود هیچ گونه تردیدی ندارد . بی شک چنانچه باکو در مناقشه قره باغ نیز بخوبی تجربه کرده است بیگانگان تنها بدنبال ایجاد تنش در منطقه برای محکم کردن جاپای نفوذ خود هستند و این موضوع منافع کشورهای منطقه را در برندارد . ایران و جمهوری آذربایجان در خصوص مسایل کشتیرانی ، شیلات و مسایل زیست محیطی خزر موضع کم و بیش یکسانی دارند و باید با تقویت عوامل همگرایی در خزر نیز به یک تفاهم برسند . بی شک اگر دولتمردان باکو نگاهی واقع بینانه به تحولات یک دهه گذشته داشته باشند به این نتیجه خواهند رسید که منافع باکو دربسیاری از زمینه ها با ایران گره خورده است .