تحرکات نظامی امریکا در قفقاز بویژه جمهوری آذربایجان در ماههای اخیر افزایش یافته است . اخیرا اندریو دویس معاون فرمانده تفنگداران دریایی آمریکا مستقر در اروپا در صدر یک هیات نظامی از باکو دیدار کرد. بگفته “جاناتان هینک” مسوول روابط عمومی سفارت آمریکا در باکو این هیات متشکل از چهار کارشناس نظامی و به سرپرستی اندریو دویس عملیات مین‌زدایی را با همکاری واحد مین زدایی جمهوری آذربایجان (آناما) در شهرستان “خانلار” این کشور را بررسی کردند با وجود این کارشناسان سیاسی در اینکه کمک به مین زدایی در جمهوری آذربایجان هدف اصلی سفر هیات نظامی امریکا به این کشور است , تردید جدی دارند . پس از حادثه یازدهم سپتامبر و نیز بویژه طی دو سال اخیر تحرکات نظامی امنیتی امریکا در جمهوری آذربایجان افزایش یافته است . بطوریکه دونالد رامسفلد وزیر دفاع سابق امریکا سه بار از باکو در سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ دیدار کرد. بنظر می رسد با افزایش فشارها مبنی بر خروج نظامی امریکا از آسیای مرکزی ، این کشور هر چه بیشتر توجه خود را معطوف افزایش حضور نظامی در قفقاز و تاسیس پایگاههای نظامی در این منطقه کرده است . امریکا تلاش دارد به بهانه مبارزه با تروریسم، تامین امنیت خطوط انتقال انرژی و انجام عملیاتهای صلح بانی حضور خود را در قفقاز جنوبی افزایش دهد . در این میان جمهوری آذربایجان از جمله کشورهای قفقاز است که امریکا از سالها پیش طرحهای نظامی متعددی برای آن در نظر گرفتن است . موقعیت استراتژیک جمهوری آذربایجان در دریای خزر و در همسایگی ایران و روسیه ، داشتن منابع قابل توجه انرژی و نیز شیعه بودن اکثریت مردم جمهوری آذربایجان همگی از عوامل مشوق امریکا برای حضور نظامی در این کشور است . برای اولین بار بصورت جدی مساله استقرار پایگاههای امریکایی در جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۹ مطرح شد. اگرچه این موضوع در آن سال بنا به شرایط منطقه ای و بین المللی چندان مورد توجه قرار نگرفت ، اما با وقوع حادثه یازدهم سپتامبر، امریکا مساله انتقال بخشی از نیروهای واکنش سریع خود از کشورهای اروپایی از جمله آلمان به جمهوری آذربایجان و گرجستان را در دستور کار قرارداد و برای این منظور ژنرال جیمز جونز معاون فرمانده نیروهای امریکایی در اروپا ، به کرات از جمهوری آذربایجان و گرجستان در دو سه سال اخیر دیدار کرده است . بنظر می رسد اندریو دویس معاون فرمانده تفنگداران دریایی آمریکا مستقر در اروپا نیز دقیقا همان هدفی را دنبال می کند که ژنرال جونز و ژنرال چارلز والد که همگی در مرکز فرماندهی امریکا در اروپا مستقر هستند , دنبال می کند .
از جمله طرحهای نظامی که امریکا در خصوص منطقه از طریق جمهوری آذربایجان دنبال می کند ، طرح موسوم به گارد خزر است . بگفته «اسکات سویتسر» سرهنگ پنتاگون آمریکا برای تحقق طرح «حفاظت از خزر» ۱۳۰ میلیون دلار اختصاص داده است. بر اساس طرح محافظ خزر در جمهوری آذربایجان و قزاقستان مراکز ستادی فرماندهی و همچنین مراکزی برای انجام عملیات مخفی هوایی و دریایی توسط امریکا احداث می شود . شکی نیست که این روند نه تنها گره ای از مشکلات جمهوری آذربایجان باز نخواهدکرد بلکه بر دامنه مشکلات امنیتی جمهوری آذربایجان خواهد افزود . چرا که اساساً صرف حضور نظامی امریکا در خزر و قفقاز تهدیدزا است . تهدیدات خزر همواره درون زا نبوده بلکه برون زا بودند و از بیرون از منطقه تحمیل شده اند. حضورنظامی امریکا در جمهوری آذربایجان در واقع کارکردی برای باکو ندارد , چرا که امریکا از یک سو برای حضورنظامی در ارمنستان نیز تلاش می کند و از سوی دیگر امریکا از حامیان ارمنستان محسوب می شود واز اینرو افزایش نفوذ امریکا در جمهوری آذربایجان در راستای منافع ارمنستان است . شاید از اینرو نیز جمهوری آذربایجان مساله استقرار پایگاههای نظامی امریکا در این کشور را بارها تکذیب کرده است . با وجود این احزاب غربگرای مخالف دولت باکو نظیر حزب مساوات مدعی هستند که دولت الهام علی اف در قبال چشم پوشی امریکا از برگزاری غیر دموکراتیک انتخابات پارلمانی ششم نوامبر ۲۰۰۵ جمهوری آذربایجان ، با امریکا در خصوص استقرار پایگاههای نظامی در این کشور و به بهانه هایی نظیر تامین امنیت خط لوله باکو ـ تفلیس ـ جیحان موافقت کرده است . برخی از اخبار تائید نشده حاکی از آن است که امریکا در مناطق نظیر کوردمیر ، آقستافا و ناسنوسی جمهوری آذربایجان مساله احداث پایگاه را بررسی کرده است . دراین میان افزایش تحرکات امریکا در آستانه انتخابات سال ۲۰۰۷ جمهوری آذربایجان نیز قابل تامل است . بویژه سفر المار محمدیاروف وزیر خارجه آذربایجان به آمریکا و بررسی مساله توسعه دموکراسی و حقوق بشر در آذربایجان ارزیابی های متعددی به دنبال دارد . بدین ترتیب بنظر می رسد امریکا تلاش دارد در قبال زدو بندهای انتخاباتی با دولت علی اف ,امتیازات امنیتی و نظامی اخذ کند , منتها آنچه مسلم است اینکه تجربه ادوارد شواردنادزه در گرجستان نشان داد که امریکا قابل اعتماد نیست و همراهی احتمالی با سیاست های توسعه طلبانه امریکا می تواند به جایگاه منطقه ای باکو و نیز جایگاه دولت در میان مردم این کشور بشدت تاثیر منفی می گذارد .