طی سالهای اخیر نهادهای اروپایی از جمله اتحادیه اروپا ،تحرکات خود را در قفقاز جنوبی افزایش داده اند . در این راستا اتحادیه اروپا هشتم جولای ۲۰۰۴ هیکی تالیویته heiki talevite را بعنوان نماینده ویژه این اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی معرفی کرد . این اولین بار ست که اتحادیه اروپا نماینده ویژه ای را برای قفقاز جنوبی تعیین می کند که حاکی از افزایش توجه انحادیه اروپا به این منطقه است . باید گفت قفقازجنوبی بخاطر موقعیت استراتژیک خود در حد فاصل دریای خزر و دریای سیاه و نیز داشتن منابع انرژی پس از فروپاشی شوروری همواره مورد توجه اتحادیه اروپا و سایر نهادهای غربی بوده است .
در همین راستا اتحادیه اروپا از سال ۱۹۹۲ در چارچوب طرح تاسیس کمک مالی در اختیار سه جمهوری قفقاز جنوبی قرار می دهد . این کمک ها باید در زمینه های اقتصادی و انجام اصلاحات اقتصادی مود استفاده قرار گیرد . در سال ۱۹۹۳ اتحادیه اروپا طرح انتقال انرژی منطقه موسوم به اینوگیت inogate و طرح حمل و نقل شرق ـ غرب موسوم به تراسیکا trasica را مطرح ساخت . این طرحها در واقع از کلان ترین طرحهای اقتصادی منطقه هستند ، اما تاکنون تحقق نیافته اند که بخشی از دلایل آن به رقابت های امریکا و اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی که پس از حادثه یازدهم سپتامبر تشدید یافته است ، مربوط می شود . یکی از پیامدهای همین رقابت ها ، لاینحل ماندن مناقشه قره باغ است .
در ادامه این همکاریها قرارداد مشارکت و همکاری در سال ۱۹۹۶ میان اتحادیه اروپا و کشورهای قفقاز جنوبی امضاء شد .از این تاریخ همکاریهای اتحادیه اروپا با کشورهای قفقاز جنوبی در این چارچوب بوده است و معمولاً هر سال نشست های مشترکی در شهرهای اروپایی از جمله لوکزامبورگ میان اتحادیه اروپا و کشورهای قفقاز جنوبی در چارچوب قرارداد مشارکت و همکاری برگزار می شود . در این راستا هفته گذشته نشست کمیته همکاری اتحادیه اروپاو گرجستان در تفلیس برگزار شد . در اغلب این نشست ها موضوع همکاریهای اقتصادی کشورهای قفقاز و نیز نقش آفرینی های اقتصادی اتحادیه اروپا در این مناطق مورد بررسی قرار می گیرد .
با وجود این ، بنظر می رسد با افزایش تحرکات امریکادر قفقاز جنوبی ، اتحادیه اروپا نیز تلاش داردکه نفوذ خود را در این منطقه تقویت کند . از جمله اهداف اتحادیه اروپا در این زمینه سوق دادن تحولات قفقازجنوبی بسمتی است که ضامن منافع اروپائیان دراین خصوص باشد . اروپائیان پیش از فرمول امنیتی ۲+۳+۳ را برای منطقه ارایه کردند که در آن مشارکت سه کشور قفقاز بعلاوه روسیه ، ترکیه و ایران بعلاوخ اروپا و امریکا الیته با اختیارات بیشتر اروپائیان را مطرح ساخته است . در عین حال اتحادیه اروپا برای حضور اقتصادی بیشتر در منطقه بدنبال تشویق جمهوریهای منطقه قفقاز به ایجاد تسهیلات سرمایه گذاری و نیز مبارزه با ارتشاء است . هر سه کشور قفقاز جنوبی از لحاظ فساد مالی جزء ده کشور اول جهان هستند .
با وجود این باید گفت چنانچه تجربیات نشان می دهند اجرای طرحهای اقتصادی اروپائیان در قفقاز نظیر اینوگیت و تراسیکا بستگی به حل و فصل مناقشات این منطقه دارد. این در شرایطی است که اروپائیان بویژه در چارچوب گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا نتوانسته اند گام عادلانه ای برای حل مناقشه قره باغ بر دارند . گفته می شود بر اساس طرح اتحادیه اروپا برای حل مناقشه قره باغ در قبال آزادی چهار شهرستان اشغالی جمهوری آذربایجان در خارج از منطقه قره باغ ، خط آهن ارمنستان و جمهوری آذربایجان فعالیت خود را از سر می گیرد . گفته می شود در دیدار اخیر روسای جمهوری آذربایجان و ارمسنتان در ورشو توافقاتی در این چارچوب صورت گرفته است . در هرحال باید گفت افزایش تحرکات اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی در مقایسه با تحرکات امریکا چندان با حساسیت روسیه همراه نیست .چنانچه عضویت سه جمهوری قفقاز جنوبی در سازمان امنیت و همکاری اروپا در سال ۱۹۹۲ و نیز عضویت آنها در شورای اروپا تا سال ۲۰۰۱ بنوعی با استقبال روسیه همراه بود .
در میان کشورهای قفقاز جنوبی گرجستان که رسماً درخواست عضویت در اتحادیه اروپا را مطرح ساخته است.اما این درخواست چندان با استقبال اتحادیه اروپا همراه نبوده است . گرجستان باموانع متعددی برای عضویت دراتحادیه اروپا مواجه است براساس قوانین اتحادیه اروپا کشورهای دارای مناقشات داخلی نمی توانند دراین اتحادیه عضو شوند. گرجستان بامعضل جدایی طلبی در آبخازیا واوسیتیای جنوبی مواجه است .گرجستان ازلحاظ جغرافیایی نیز درمنطقه اورآسیا قرارگرفته است و کشوری کاملا”اروپایی محسوب نمی شود . ضعف ارتش درگرجستان و وجود بحران اقتصادی ونابهنجاریهای شدید اجتماعی ازجمله موانعدیگر عضویت گرجستان دراتحادیه اروپا است . واقعیت این است که گرجستان طی سالهای اخیر برای دوری از روسیه کوشیده است مناسبات خود را باناتو و نیزاتحادیه اروپا گسترش دهد.
به باور کارشناسان سیاسی حضور کشورهای اروپایی در قفقازجنوی زمانی تسهیل خواهخد شد که اتحادیه اروپا بتواند گام اساسی برای حل مشکلات کلان این منطقه بر دارد . از اینرو نیز اتحادیه اروپا اخیراً از عملکرد گروه مینسک درمناقشه قره باغ انتقاد کرده است . به باور کارشناسان اتحادیه اروپا در صورتیکه واقعاً بدنبال حل مناقشات قفقاز جنوبی باشد می توان پیگیر چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای قره باغ و نیز اجرای اصول لیسبون مبننی بر حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان ، تضمین بین المللی امنیت ارامنه و اعطاء خودمختاری به ارامنه قره باغ باشد . آنچه مسلم است اینکه با توجه به مطرح شدن برنامه اروپای بزرگ و همسایگان جدیدی و عضویت هر سه کشور قفقاز جنوبی در این برنامه ، درونمای روشنی برای همکاری کشورهای قفقاز جنوبی وجود دارد .