احزاب ترکیه در یک نگاه

حزب اسلامگرای فضیلت در سال ۱۹۹۷ یک ماه قبل از انحلال حزب اسلامگرای رفاه تاسیس شد.رهبری حزب فضیلت را رجایی کوتان ، معاونت آن را لطفی اسن گول و ریاست گروه نمایندگان آن را یاسین خطیب اوغلو بر عهده داشت.  در کنار  انحلال حزب رفا ه در سال ۱۹۹۷ ، نجم الدین اربکان رهبر پر آوازه حزب منحله رفاه به اتهام سخنرانی تحریک آمیز علیه رژیم لاییک به پنج سال ممنوعیت از فعالیت سیاسی محکوم شد. در واقع  جناح اسلامگرای ترکیه با پیش بینی احتمال انحلال حزب رفاه ، حزب فضیلت را تاسیس کرد تا مانع از تفرقه و پراکندگی اعضاء پس از انحلال حزب رفاه بشود. بدین ترتیب پس از سقوط دولت ائتلافی اربکان ــ چیللر و انحلال حزب قانونی  رفاه  اکثر قریب به اتفاق ۱۴۴ نماینده پارلمانی حزب رفاه به حزب فضیلت پیوستند.

حزب فضیلت با فعالیت شدید در میان طبقات فقیر و کم در آمد ترکیه محبوبیت زیادی پیدا کرد. این حزب بشدت منتقد عملکرد دولت اجویت بوده و خواهان تغییر قانون اساسی ترکیه بویژه ماده ۶۹ آن که  انحلال احز اب سیاسی را آسان می کند ، شد. این حزب با مخالفت ارتش ، احزاب سوسیال دموکرات ، راست میانه و اقشار غیر مذهبی روبرو شد.

حزب فضیلت ( VIRTUE )   برهبری کوتان در انتخابات سال ۱۹۹۹ با کسب ۴/۱۵ درصد آراء ۱۱۱ کرسی پارلمان را نصیب خود کرده و بعنوان سومی حزب در میان پنج حزب راه یافته، وارد  پارلمان ترکیه شد. این در شرایطی  بود که حزب منحله رفاه بعنوان سلف حزب فضیلت در انتخابات عمومی سال ۱۹۹۵ ،  ۴/۲۱ درصد آراء را کسب کرده بود. در واقع فشار محافل لاییک علیه اسلامگرایان پس از تصمیمات موسوم به تصمیمات ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ شورایعالی امنیت ملی ترکیه موجب کاهش آراء حزب منحله فضیلت در مقابل حزب رفاه شد. حزب فضیلت از همان ابتدای تاسیس خود با توجه به محبوبیت و جایگاه اش مورد خشم محافل لاییک قرار گرفت. این محافل از اینکه حزب فضیلت بتواند در آینده سیاسی ترکیه نقش قدرتمندی ایفاء کند ، نگران بودند۰ در اولین اقدام برای انحلال حزب فضیلت وورال ساواش دادستان دیوان عالی قضایی ترکیه در سال ۱۹۹۹  با تقدیم ادعانامه ای به دادگاه قانون اساسی ترکیه که طی دو سه دهه گذشته حکم انحلال نزدیک به سی حزب را صادر کرده  است ، مدعی شد که حزب فضیلت به کانون فعالیتهای ضد رژیم لاییک ترکیه تبدیل شده است.  ساواش که بعنوان یک چهره تندرو لاییک در ترکیه شناخته می شود با تقدیم این ادعانامه خواهان تعطیلی حزب فضیلت شد. تندروی ساواش بحدی است که در سال ۲۰۰۱ احمد نجدت سزر رییس جمهور ترکمیه از تمدید مسولیت اش خودداری کرد.در کنا ر این اقدامات محافل لاییک با طرح اکاذیبی نظیر ارتباط حزب فضیلت با گروه تروریستی موسوم به حزب ا… ترکیه کوشیدند که چهره حزب فضیلت را در منظر افکار عمومی مخدوش نشان سازند. سازمان تروریستی موسوم به حزب ا… ترکیه در دهه هشتاد توسط موساد و میت ترکیه بمنظور مقابله با پ .ک .ک تاسیس شد وپس از دستگیری اوجالان در سال ۱۹۹۹ فلسفه وجودی خود را ازدست داد۰ محافل لاییک ترکیه کوشیدند از این سازمان تروریستی برای تخریب چهره اسلامگرایان استفاده کنند.

پس از ساواش نیز صبیح کاناد اوغلو دادستان جدید دیوان عالی قضایی ترکیه با تقدیم ادعانامه جدیدی مدعی شد که حزب فضیلت ادامه دهند ه راه حزب منحله رفاه است. وی با استناد به ماده ۶۹ قاون اساسی ترکیه خواستار انحلال فضیلت و لغو نمایندگی اسماعیل آلپ تکین و محمد اوزیول دو تن از موسسین حزب فضیلت شد.البته محافل لاییک با توجه به تجربه ای که از انحلال حزب رفاه کسب کرده بودند به این موضوع نیز بسنده نکردند. در نتیجه کوشیدند در حزب فضیلت شکاف و دو دستگی ایجاد کنند. عمده تلاش محافل لاییک عمیق ترکردن شکاف میان نوگرایان در حزب فضیلت برهبری عبدا… گولن و سنت گرایان بسیار وفادار به اربکان برهبری رجایی کوتان بود. در واقع چنانچه آقای اربکان در اواسط دی ماه ۱۳۷۹تاکید کردند محافل لاییک ترکیه کاری را که با حادثه مشور ۲۸ فوریه نتوانستند به پیش ببرند ،کوشیدند با ایجاد شکاف در حزب فضیلت به پیش ببرند. اربکان با طرح این موضوع جناح نوگرای حزب فضیلت را بعنوان آلت دست نیروهای پشت پرده عنوان کرده و آنها را متهم به خیانت کرد وخواهان اخراج آنها از حزب فضیلت شد. خود این موضوع نشان داد که محافل لاییک بخوبی توانستند نوعی شکاف در حزب فضیلت ایجاد کنند ، چون می دانستند در غیر اینصورت در صورت انحلال حزب فضیلت یک حزب اسلامگرای واحد جانشین آن خواهد شد ، موضوعی که در انحلال احزاب اسلامگرای نظام ملی ، سلامت ملی و رفاه توسط محافل لاییک تجربه شده بود. در پی تشدید اختلافات در این حزب فضیلت ، استعفاء ها از این حزب شدت گرفت بطوریکه در زمان اعلام انحلال حزب فضیلت تعداد نمایندگان این حزب ۱۰۳ نفر بود حال آنکه در انتخابات ۱۹۹۹ ، این حزب ۱۱۱ کرسی را بدست آورده بود. برخی از مواضع حزب منحله فضیلت از جمله انفعال در مقابل جنایات رژیم صهیونیستی نارضایتی هایی را در داخل حزب فضیلت ایجاد کرد.

این حزب در طول فعالیت خود بارها خواهان استیضاح دولت ائتلافی اجویت بعلت ناکارامدی اقتصادی و سیاسی شد.  در عین حال این حزب بشدت از دخالت نظامیان در امور سیاسی و مقابله انها در برابر مساله تغییر و یا اصلاحات در قانون اساسی ترکبه انتقاد می کرد. در همین راستنا باکر سوباچی نماینده حزب فضیلت دوازدهم آوریل ۲۰۰۱ طی اظهاراتی جنجال برانگیز در پارلمان ترکیه هشدار داد ، نیروهای مسلح هرگز در مقابل قیام مردم موفق به حفظ کیان پادشاهان و دیکتاتورها نخواهند شد. وی با حمله به نظامیان  بطور غیر مستقیم آنها ر افراد بی اصل و نسب خوانده و تاکید کرد بحران مالی ترکیه حاصل اقدامات غیر دموکراتیک ارتش و عاملان توطئه ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ است. سخنان سوباچی با واکنش خشم آلود و رسمی ستاد مشترک ارتش ترکیه مواجه شد و در واقع محافل لاییک را در عزم خود برای تعطیلی حزب فضیلت مصمم ساخت.

در هر حال در اواسط سال ۲۰۰۱ دادگاه قانون اساسی ترکیه  رای به انحلال حزب فضیلت داد. بدین ترتیب بار دیگر یک حزب قانونی در ترکیه ممنوع الفعالیت شد۰ تعطیلی حزب فضیلت با واکنش تند محافل دمکراتیک و همچنین اتحادیه اروپا مواجه شد. پیامدهای منفی این موضوع بحدی بود که حتی بلنت اجویت نخست وزیر ترکیه برای حفظ ظاهر از انحلال حزب فضیلت اعلام تاسف کرد. رجایی کوتان رهبری حزب فضیلت با اشاره به تعطیلی حزب فضیلت  تاکید کرد بسته شدن این حزب چندان مهم نیست ، چراکه حزب فضیلت متعلق به ملت است و به آغوش ملت برگشته  است. وی تاکید کرد در ترکیه یک سری تشکیلات فعالیت می کنند که رای مردم را بهیچ انگاشته اند.

با انحلال حزب اسلامگرای فضیلت این حزب به دو تکه تبدیل شد. عده ای از اعضاء حزب ، حزب سعادت را برهبری رجایی کوتان تاسیس کردند و عده ای دیگر حزب عدالت و توسعه را برهبری رجب طیب اردوغان شهردار سابق استانبول  تاسیس کردند.حزب سعادت با شرکت ۵۱ نمایند ه حزب منحله فضیلت برهبری رجایی کوتان تاسیس شد. اما باستعفای  آونی دو.غان ، علی سزال و آلپ تکین تعداد نمایندگان آن  به ۴۸ نفر رسید.  در اساسنامه حزب سعادت هدف این حزب تلاش برای احیای آزادی دینی در ترکیه عنوان شد است. ویسل چاندان سخنگوی فراکسیون حزب سعادت می باشد.

  چندی پیش از  انحلال حزب فضیلت  ، محافل لاییک با لغو ممنوعیت فعالیت سیاسی رجب طیب اردوغان در چارچوب قانون عفو عمومی کو.شیدند هرچه بیشتر در جناح اسلامی شکاف ایجاد کنند. چرا که از نظر آنها افرادی مانند رجب طیب اردوغان  بشدت با آراء سنت گرایان حزب فضیلت مخالف هستند.

در واقع مواجه شدن دولت ائتلافی اجویت با انواع متعدی از بحرانها و افزایش نگرانی محافل لاییک ترکیه از احتمال برگزاری انتخابات زود هنگام روند انحلال حزب فضیلت را تسریع بخشید. محافل لاییک بخوبی می دانستند که در چنین شرایطی در صورت برگزاری انتخابات عمومی ، حزب فضیلت بعنوان حزب قدرتمند پارلمان  از اقبال بیشتری برای پیروزی برخوردار است. در عین حال باید گفت اگرچه با دسیسه های محافل لاییک حزب فضیلت به دو پار تقسیم شد. ولی چنانچه  تجربیات فعالیت چند ماهه احزاب جدید التاسیس سعادت و عدالت و توسعه نشان داده است بر خلاف تصور لاییک ها این احزاب تاکنون یکدل در  تحولات سیاسی ترکیه ظاهر شدند و می توانند با حفظ یکدلی در انتخابات آینده بخوبی بدر خشند. در شرایط کنونی ( فوریه ۲۰۰۲ ) حزب سعادت و عدالت و توسعه بشدت از سیاستهای دولت ائتلافی اجویت انتقاد می کنند.  حزب سعادت بارها از اجویت خواسته است با عذر خواهی از مردم استعفاء دهد. حزب سعادت در معروفترین موضع گیری  در مقابل اظهارات اجویت که احزاب مخالف را متهم به عدم  احساس مسوولیت کرده بود،  تاکید اجویت هوس دیکتاتوری کرده است. وی تاکید کرد اجویت در دورانی نخست وزیر شد که فشار علیه دموکراسی بحد اعلی رسید ه بود. شکی نیست که با تاسیس احزاب سعادت و عدالت و توسعه حیات سیاسی جناح اسلامی ترکیه وارد مرحله جدید و حساسی شده است.

حزب دموکراتیک ( دموکرات ) چپ  در چهاردهم نوامبر ماه ۱۹۸۵ یعنی پنج سال پس از کودتای ۱۹۸۰ نظامیان ترکیه که برهبری ژنرال کنعان اورن صورت گرفت ، توسط رخشان اجویت همسر بلنت اجویت تاسیس شد. تا اینکه در سال ۱۹۸۷ با پایان دوران ممنوعیت فعالیت سیاسی بلنت اجویت  ، وی رهبری حزب دموکراتیک چپ را بعهده گرفت۰  وی اکنون نیز رهبر این حزب    است.

بلنت اجویت سیاستمداری کهنه کار است که از سال ۱۹۷۴ تاکنون بارها بعنوان نخست وزیر ترکیه برگزیده شده است. حزب دموکراتیک چپ طرفدار ازدیاد سرمایه گذاری و خصوصی سازی دولتی است.

دو سال پس از تاسیس حزب دموکراتیک چپ ، در ۲۹ نوامبر ۱۹۸۷ پس از اقدام تورگوت اوزال رییس جمهور وقت ترکیه در رفع ممنوعیت فعالیت سیاسی رهبران احزاب که توسط کودتاچی ها اعمال شده بود ، انتخابات پارلمانی زود رس برگزار شد۰ این اولین انتخابات پارلمانی ترکیه بود که مقرر شده بود که تنها احزابی می توانند به پارلمان را یابند که حداقل ده درصد مجموع آراء رای دهندگان را جذب کنند. اما حزب نوپای دموکراتیک چپ در این انتخایات با کسب ۲۰۴۴۵۷۶ رای تنها ۵/۸ درصد مجموع  آراء  را بدست آورده و از رفتن به پارلمان باز ماند. در این انتخابات حزب  مام میهن برهبری تورگوت اوزال ۳/۳۶ درصد آراء به پیروزی رسید. اما از سال ۱۹۸۸ انتقادات نسبت به سیاستهای اقتصادی اوزال افزایش یافت. بطوریکه حزب وی در انتخابات محلی زودرس در تاریخ ۲۵ سپتامبر ۱۹۸۸ شکست سختی خورد. پس از آن با افزایش فشارهای عمومی ، در ۲۶ مارس ۱۹۸۹ انتخابات زود هنگام برگزار شد ، اما در این انتخابات نیز حزب دموکراتیک چپ نتوانست حد نصاب لازم آراء را بدست آورد. در این انتخابات حزب دموکراتیک چپ ۹۸/۸ درصد آراء را بدست آورد و نتوانست حتی یک کرسی شهرداری را کسب کند۰ این در شرایطی است که حداقل شخص اجویت در تحولات دو دهه قبل از کودتای ۱۹۸۰ ، نقش فعالی در تحولا ت سیاسی ترکیه ایفاء کرده است. بطوریکه وی بار اول از ژانویه ۱۹۷۴ تا نوامبر ۱۹۷۴ ، بار دوم از ژوئن ۱۹۷۷ تا جولای ۱۹۷۷ ، بار سوم از ژانویه ۱۹۷۸ تا نوامبر ۱۹۷۹ بعنوان نخست وزیر ترکیه ابفای نقش کرده است.

در هر حال حزب دموکراتیک چپ پس از دوبار ناکامی در انتخابات پارلمانی و محلی ، توانست در انتخابات پارلمانی زودرس ۲۰ اکتبر ۱۹۹۱ ، ۷۵/۱۰ درصد مجموع کل آراء را جذب و با کسب سه کرسی وارد پارلمان شود. حال آنکه در این انتخابات حزب مام میهن ۹۴ کرسی با ۱/۲۴ درصد آراء بدست آورد ه بود و حزب حرکت ملی نیز نتوانسته بود رای لازم را بیاورد.

از این تاریخ به بعد پیشرفت حزب حرکت ملی بنوعی شروع می شود ، بطوریکه این حزب در انتخابات پارلمانی ۱۹۹۵ توانست ۶/۱۴ درصد آراء را بدست آورده و دارای ۷۶ کرسی پارلمانی    شود. حزب دموکراتیک چپ پس از سقوط دولت اربکان با کودتای سفید نظامیان ، هر چه بیشتر مورد توجه محافل لاییک قرار گرفت. اجویت  در ۱۱ ژانویه ۱۹۹۹ پس از سقوط دولت ائتلافی اربکان – چیللر بعنوان نخست وزیر دولت موقت انتخاب شد و پس از نه هفته در انتخابات پارلمانی آوریل ۱۹۹۹ ، حزب دموکراتیک چپ با کسب مجموع ۲/۲۲ دصد آراء بعنوان حزب اول و پیروز وارد پارلمان ترکیه شده و ۱۳۶ کرسی را نصیب خود ساخت که با پیوستن دو نماینده دیگر به این حزب تعداد کرسیهای آن در سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ به ۱۳۸ کرسی رسید۰ با این پیروزی نخست وزیری بلنت اجویت  تثبیت شد. وی با حزب مام میهن که اینک با درگذشت اوزال ، مسعود ییلماز رهبری آن را بعهد داشت و همچنین با حزب حرکت ملی برهبر ی دولت باغچه لی که برای اولین بار بعنوان حزب دوم وارد پارلمان شده بود ، دولت ائتلافی تشکیل داد۰ دولت ائتلافی اجویت پنجاه و هفتمین دولت جمهوری ترکیه محسوب می شود که از آغاز فعالیت خود با بحرانهای عدیده ای مواجه شد. این بحرانها  بشدت دولت ائتلافی اجویت را متزلزل و حزب دموکراتیک چپ را تضعیف ساخته است. مهمترین بحرانی که دولت اجویت و حزب دموکراتیک چپ با  آن مواجه است ، بحران شدید مالی – اقتصادی است که از فوریه ۲۰۰۱ در پی درگیری لفظی احمد نجدت سزر رییس جمهور ترکیه و اجویت آغاز و موجب کاهش شدید ارزش لیر ترکیه ، تورم سه رقمی ، بیکاری بیسابقه و تعطیلی دهها بانک و واحد صنعتی شد۰

در کنار این بحران ، بحران تمدید دوران ریاست جمهوری دمیرل ، بحران انتخاب سزر در پارلمان ، بحران  لایحه عفو عمومی ، بحران روزه مرگ زندانیان سیاسی ، بحران درگیریهای لفظی رئیس جمهور و نخست و.زیر بر سر بخشنامه های دولتی ، بحران انحلال حزب قانونی فضیلت ، بحرا ن ورشکستگی دهها بانک خصوصی و دولتی ، بحران افشاء شدن ماهیت سازمان تروریستی موسوم به حزب ا… ترکیه بعنوان دست پرورده میت ، بحران  درخواست هزاران کرد برای آموزش زبان  کردی ، بحران  افزایش شدید استقراض داخلی و خارجی ( مجموعا“ بیش از ۱۸۰ میلیارد دلار در ژانویه ۲۰۰۲  ) ، بحران درگیری حزب حرکت ملی و مام میهن بعنوان دو حزب  دولت ائتلافی بر سر اتهام فساد مالی ییلماز، بحران  ناشی از واکنش افکار عمومی به مشارکت ترکیه در تحرکات امریکا در افغانستان و عراق به بهانه  مبارزه با تروریسم ، بحران افشای عضویت برخی دولتمردان ترکیه در گروههای فراماسیونری ، بحران ناشی از ضعف جسمانی اجویت ۷۸ ساله  و بیماری آلزایمر   ( فراموشی ) وی ، بحران افشاء فساد مالی برخی دولتمردان نظیر ییلماز رهبر مام میهن و جمهور ارسومر وزر انرژی ، بحران  ناشی از عدم  پیشرفت عملی در روند همگرایی ترکیه با اتحادیه اروپا ، بحران ناشی از تایید حکم حبس نجم الدین اربکان رهبر حزب منحله رفاه قبل از لایحه عفو عمومی ، بحران ناشی از نحوه اصلاح مواد ۳۱۲ و ۱۵۹ قانون جزایی ترکیه ، بحران  در خصوص تداوم یا عدم تداوم سیاست سنتی ترکیه در مساله قبرس ، بحران شناسایی کشتار ۱۹۱۵ ارامنه در برخی کشورهای اروپایی ـ پارلمان اروپا و چند کمیته فرعی مجلس نمایندگان امریکا ، بحران  ناشی از اعمال محدودیت حجاب بویژه در مدارس دینی امام خطیب و مساله حجاب خانم مروه کاواکچی نمایند ه پارلمان و دهها بحرا ن دیگر موجب تضعیف دولت ائتلافی اجویت شد. بطوریکه احزاب مخالف دولت در پارلمان  نظیر حزب را ه راست ، فضیلت و پس از انحلال فضیلت احزاب سعادت ، عدالت و توسعه بارها خواهان استیضاح دولت اجویت شده اند. در عین حال بویژه با توجه به مهار نشدن بحران فوریه ۲۰۰۱ ، اغلب شهرهای ترکیه در سال ۲۰۰۱ و اوایل سال ۲۰۰۲ شاهد برگزاری تظاهرات گسترده مردمی و اعتراض آمیز بوده است.

احزاب مخالف از دولت اجویت بعنوان دولت بحران و از خود وی بعنوان بازرگان بحران نام می برند. نتیجه اینکه گفته می شود در صورت برگزاری انتخابا ت عمومی ، هیچ یک از از احزاب دولت ائتلافی از جمله حزب دموکراتیک چپ نخواهند توانست حد نصاب ده درصدی آراء را برای ورود به پارلمان به دست آورند. بعنوان مثال بر اساس یک نظر سنجی که آوریل ۲۰۰۱ توسط موسسه تحقیقات اجتماعی آنکارا موسوم به” آنار “ انجام شد ، اعلام شد که در صورت برگزاری انتخابات پارلمانی ، حزب دموکراتیک چپ تنها چهار درصد کل آراء را به دست خواهد آورد و جمع آرای سه حزب ائتلافی دولت به حدود ۱۸ درصد خواهد رسید. این موضوع موجب شکاف هرچه بیشتر در دولت ائتلافی اجویت شده است. وقوع استعفاهای متعدد نظیر استعفای سعادت الدین تانتان وزیر کشور سابق و جمهور ارسومر وزیر انرژی از حزب مام میهن در سال ۲۰۰۱ و نیز استعفای یوکسل یالووا وزیر مشاور در امر خصوصی سازی و تمیزال رییس شورای نظارت و اصلاح بانکداری ترکیه در اعتراض به برنامه های اقتصادی دولت اجویت که توسط کمال درویش وزیر امور اقتصادی و معاون سابق بانک جهانی پیشنهاد شده بود ، نشاندهنده این موضوع است.

در عین حال بغرنج شدن وضعیت اقتصادی ترکیه و گسترش فسادهای اداری ، مالی و اجتماعی ترکیه در دوران زمامداری اجویت و تبعیت بیش از حد اجویت از نظامیان این کشورء هر چه بیشتر  بر موقعیت حزب دموکراتیک چپ ضربه زده است. بطوریکه از اواسط سال ۲۰۰۱ نارضایتی اعضای با سابقه این حزب از عملکرد انحصار طلبانه اجویت و نزدیکان وی رو به افزایش بوده است. این موضوع در جریان پنجمین کنگره عمومی حزب دموکراتیک چپ که ۲۹ آوریل ۲۰۰۱ برگزار شد ، به اوج خود رسید. در جریان این کنگره بلنت اجویت با ذکر این جمله ” از ما بهتر وجود ندارد۰ “ نشان داد که دیدگاه دیکتاتور مابانه به رهبری در حزب دموکراتیک چپ دارد.

بطوریکه در این کنگره خانم ” سماء پیشکین سوت “  رقیب اجویت برای رهبری حزب بهنگام ورود به کنگره مورد بازرسی بدنی قرار گرفته و پسر وی مورد ضرب و شتم قرار گرفت و بوی اجازه سخنرانی داده نشد. جالب اینکه به” ارتان کوتلو جان “ رقیب دیگر اجویت که عضو حزب نبود ،حتی اجازه ورود به کنگره  داده نشد. این موضوع بهمراه تشدید انتقادهای داخلی از عملکرد سیاسی و اقتصادی اجویت با عث شد که اول می ۲۰۰۱  محمد اوزجان  نماینده مردم شهر ازمیر  و خانم نظیره کاراگوش نماینده مردم استانبول با تاکید بر نبود دموکراسی در داخل حزب دموکراتیک چپ و در اصل برای جدا کردن سرنوشت خود از سرنوشت حزب بحرانی دموکراتیک چپ ، از عضویت در این حزب استعفاء دهند. پس از آنها نیز خانم سماء پیشکین سوت مهرماه ۱۳۸۰ از حزب دموکراتیک چپ استعفاء داده و در واقع اخراج شد. بدین ترتیب با توجه به چند استعفای قبلی نظیر استعفای مصطفی دوز نماینده مردم استانبول در سوم بهمن ماه ۱۳۸۰ در اعتراض به  تصویب لایحه عفو عمومی ، تعداد  کرسیهای حزب دموکراتیک چپ در پارلمان ترکیه به ۱۳۱ کرسی رسید. نهایت اینکه سماء پیشکین سوت ، نظیره کاراگوش و محمد اوزجان  اواخر ژانویه ۲۰۰۲ حزب  ” جامعه گرای دموکراتیک “ را بعنوان چهل و چهارمین حزب رسمی ترکیه تاسیس کردند۰ تاسیس این حزب ضربه بسیار جدی به حزب دموکراتیک چپ از زمان تاسیس آن در سال ۱۹۸۵ محسوب می شود. گفتنی است خانم سما ء پیشکین سوت از سوی هیات موسسان به  عنوان دبیر کل این حزب جدید التالسیس انتخاب شد. پیشکین سوت با اعلام تاسیس حزب جامعه  گرای دموکراتیک گفته است رهبران احزاب موجود  ترکیه قادر به رفع مشکلات  سیاسی و اقتصادی ترکیه نبوده  و تنها  به فکر تثبیت موقعیت خویش هستند  .

کارشناسان سیاسی معتقدند در صورت تداوم شرایط کنونی  احتمال دارد که حزب دموکراتیک چپ به سرنوشت حزب  جمهوریخواه خلق که  موسس آن آتاترک بود ، دچار شود. حزب  جمهوریخواه خلق پس از وی دچار انشعاب شد و اهمیت خود را در عرصه سیاسی ترکیه از دست داده است. بویژه اینکه بلنت اجویت نخست وزیر ترکیه و رهبر حزب دموکراتیک چپ با توجه به کهولت     سن اش دیر یا زود مجبور خواهد شد که رهبری حزب را به کس دیگری بسپارد.

در ترکیه بعد از وقوع کودتای سال ۱۹۸۰ به فرماندهی ژنرال کنعان اورن، کلیه احزاب سیاسی منحل گردیدند. قانون اساسی جدیدی که هم اکنون در ترکیه جاری است، توسط نظامیان تهیه و در ۲۵ نوامبر ۱۹۸۲ به رفراندوم گذاشته شد. بعد از تصویب قانون اساسی جدید حکومت نظامیان در آوریل ۱۹۸۳ طی اعلامیه ای اجازه تاسیس احزاب سیاسی جدید را صادر کرد. در همان سال تورگوت اوزال حزب مام میهن را پایه گذاری کرد و در انتخابات پارلمانی نوامبر ۱۹۸۳ با کسب ۴۵ درصد آراء و با اکثریت قاطع آراء‌ با کسب ۲۱۱ کرسی، اولین حکومت بعد از کودتای ارتش را تشکیل داد. به باور کارشناسان پیروزی قابل توجه حزب مام میهن در این مقطع ناشی از چند عامل بود که مهمترین آن بر می گشت به ممنوعیت فعالیت رهبران مهم سیاسی آن زمان نظیر سلیمان دمیرل، بلنت اجویت، نجم الدین اربکان و آلب ارسلان ترکش، که سرانجام ممنوعیت فعالیت آنها در سال ۱۹۸۷ رفع شد. در عین حال حزب مام میهن در آن زمان تنها حزب مهم دست راستی بود و دست راستی ها در آن متمرکز شده بودند و هنوز رقیب جدی مانند راه راست وجود نداشت. این موضوع به همراه مماشات اوزال با نظامیان، خستگی مردم ترکیه از نظامیان، حمایت مطبوعات خارجی، حمایت مستقیم و غیر مستقیم کشورهای غربی خصوصا آمریکا و شخصیت باز و تابوشکن تورگوت اوزال باعث پیروزی قاطع حزب مام میهن در انتخابات پارلمانی نوامبر ۱۹۸۳ شد. به دنبال این پیروزی دوره جدیدی در حیات سیاسی حزب مام میهن آغاز شد.

 در پی این پیروزی در ۷ دسامبر ۱۹۸۳ ژنرال اورن رهبر نظامیان کودتای ۱۹۸۰، اوزال را به عنوان نخست وزیر جدید به مجلس معرفی و مجلس نیز با اکثریت آراء نخست وزیری اورال را مورد تائید قرار داد.

با برگزاری انتخابات محلی(شهرداریها) در ۲۵ مارس ۱۹۸۴ حزب مام میهن با کسب ۵/۴۱ درصد از مجموع آراء ‌در ۵۴ استان و ۳۲۸ شهرستان پیروز شد. با این پیروزی تورگوت اوزال هم موقعیت حزب مام میهن را در کشور تثبیت نمود و هم جایگاه خود را نزد غرب خصوصا در آمریکا به اثبات رساند. روند موفقیتهای حزب مام میهن تا سال ۱۹۸۵ ادامه یافت. از سال ۱۹۸۵ به بعد شاهد یک افت تدریجی در آراء و موقعیت حزب مام میهن در صحنه ترکیه می باشیم.

اولین افت چشمگیر حزب در خلال انتخابات میان دوره ای مجلس در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۸۶ مشاهده شد. در این انتخابات حزب مام میهن با کسب ۳۲ درصد آراء فقط ۶ نماینده به مجلس فرستاد، حال آنکه حزب راه راست(سلیمان دمیرل) که در انتخابات محلی ۲۵ مارس ۱۹۸۴ با کسب ۷/۱۳ درصد آراء در ۶۱ شهرستان پیروز شده بود، در این انتخابات با کسب مجموع ۲۴ درصد آراء موفق شد تا ۴ کرسی مجلس را از آن خود کند. به دنبال شکست حزب در انتخابات میان دوره ای، احزاب مخالف اقدام به فشار به حزب مام میهن جهت رفع ممنوعیت سیاسی رهبران احزاب گذشته کردند. در پی فشارهای وارده از سوی احزاب مخالف، اوزال تصمیم خود مبنی بر انجام رفراندوم برای رفع ممنوعیت از فعالیت سیاسی رهبران احزاب را اعلام نمود، ولی ظاهرا به علت فشار نظامیان عملا گامی در این جهت برنداشت. تا اینکه سرانجام در اکتبر ۱۹۸۷ ممنوعیت فعالیت احزاب سیاسی لغو و بدین ترتیب این احزاب سیاسی توانستند در انتخابات پارلمانی زودرس که در تاریخ ۲۹ نوامبر ۱۹۸۷ برگزار شد، شرکت نمایند. بدین ترتیب حزب مام میهن در این انتخابات با رقبای جدی روبرو شد. از این تاریخ به بعد شرط ورود احزاب به پارلمان کسب حداقل ۱۰ درصد آراء انتخابات تعیین گردید. در این انتخابات حزب مام میهن برغم کاهش آراء با جذب ۳/۳۶ درصد مجموع آراء با کسب ۲۹۲ کرسی به عنوان حزب اول همچنان در پارلمان ترکیه قرار گرفت. پس از آن نیز حزب سوسیال دموکرات خلق( هم مرام حزب جمهوریخواه خلق )  با ۸/۲۴ درصد آراء، در رتبه دوم قرار گرفت.

سال ۱۹۸۸ به دلیل فشارهای اقتصادی، تورم، بی اعتمادی مطبوعات و محافل سرمایه داری داخلی نسبت به سیاستهای اقتصادی اوزال و افزایش تنشهای داخلی در حزب و فشار روزافزون احزاب مخالف سال خوبی برای حزب مام میهن نبود. بارزترین نشانه تضعیف مام میهن در انتخابات زودرس در تاریخ ۲۵ سپتامبر ۱۹۸۸ آشکار گردید. در انتخابات ۲۶ مارس ۱۹۸۹ حزب مام میهن در موضع دشواری قرار گرفت و به دنبال شکست فاحش حزب در انتخابات مذکور، فشار بر دولت جهت برگزاری انتخابات زودرس پارلمانی افزایش یافت. گفتنی است در انتخابات ۲۶ مارس ۱۹۸۹ حزب مام میهن با کسب ۸۸/۲۱ درصد آراء پس از احزاب سوسیال دمکرات خلق و راه راست قرار گرفت. در چنین شرایطی با چراغ سبز نظامیان در ۱۷ اکتبر ۱۹۸۹ تورگوت اوزال نامزدی خود را برای ریاست جمهوری اعلام و پس از سه دور رای گیری در ۲۱ اکتبر ۱۹۸۹ به مقام ریاست جمهوری ترکیه دست یافت، تا شاید مانع روند سیر نزولی حزب مام میهن شود. با وجود این،‌ حزب مام میهن در انتخابات پارلمانی زودرس که در تاریخ ۲۰ اکتبر ۱۹۹۱برگزار گردید از رقبای خود شکست خورد و بدین ترتیب حکومت هشت ساله این حزب در ترکیه پایان یافت. چرا که حزب راه راست به رهبری سلیمان دمیرل توانست با کسب ۲۸ درصد آراء از مقام دوم به اول صعود و در انتخابات پیروز شود و با ائتلاف با حزب سوسیال دمکرات خلق دولت ائتلافی تشکیل دهد. حال آنکه حزب مام میهن ۱/۲۴ درصد مجموع آراء ‌را در این انتخابات بدست آورد. در سال ۱۹۹۳ آن زمانی که حزب مام میهن پست ریاست جمهوری را در دست داشت و در پارلمان نیز ۹۴ کرسی در اختیار داشت، تورگوت اوزال رهبر حزب و رئیس جمهور وقت ترکیه به مرگ طبیعی درگذشت و در جریان کنگره حزب،‌ مسعود ییلماز که از ژوئن ۱۹۹۱ تا نوامبر ۱۹۹۱ برای مدت کوتاهی نخست وزیر ترکیه بود به رهبری حزب مام میهن انتخاب شد. اما انتخاب وی به رهبری حزب نتوانست چندان موجب تحریک حزب مام میهن شود. با توجه به وجود رقبای سرسخت، نظیر راه راست و رفاه و دموکراتیک چپ، حزب مام میهن در انتخابات پارلمانی سال ۱۹۹۵ با کسب ۶/۱۹ درصد آراء،‌۱۳۲ کرسی پارلمان را بدست آورد و با توجه به تشکیل دولت ائتلافی اربکان – چیللر(رفاه – راه راست) در حاشیه قرار گرفت. اما پس از سقوط دولت اربکان – چیللر توسط کودتای سفید نظامیان وی به عنوان نخست وزیر منصوب شد. رسیدن وی به نخست وزیری با حمایتهای سلیمان دمیرل رئیس جمهور وقت از حزب راه راست و محافل نظامی ممکن شد. ولی وی در سال ۱۹۹۹ جای خود را به بلنت اجویت داد. در انتخابات پارلمانی ۱۸ آوریل ۱۹۹۹ حزب مام میهن با کسب ۲/۱۳ درصد کل آراء و ۸۶ کرسی به عنوان حزب چهارم پس از حزب دموکراتیک چپ(۲/۲۲%)، حزب حرکت ملی و حزب فضیلت(۴/۱۵%) وارد پارلمان ترکیه شد. پس از این حزب، حزب رقیب یعنی راه راست با ۱۲ درصد آراء‌ به عنوان پنجمیمن و آخرین حزب وارد پارلمان شد.

در سال ۱۹۹۹ بلنت اجویت نخست وزیر ترکیه با ائتلاف با دو حزب مام میهن و حرکت ملی، پنجاه و هفتمین دولت جمهوری ترکیه را تاسیس کرد و بدین حزب مام میهن ترتیب وزارتخانه های حساس نظیر کشور و انرژی را به دست آورد و مسعود ییلماز نیز به عنوان معاون نسخت وزیر منصوب شد. بدین ترتیب دوره جدیدی در حیات سیاسی حزب مام میهن آغاز شد.

حزب مام میهن سالهای اول استقلال تا حدودی توانست به خوبی در عرصه سیاسی ترکیه ظاهر شود. بطوری که در این مقطع توانست تعدادی از نمایندگان دیگر احزاب پارلمانی را جذب کند. چنانچه ژانویه ۲۰۰۰ هاشم هاشمی و جلال اسین دو نماینده مستعفی حزب فضیلت که در اعتراض به سیاست و مواضع رهبران حزب فضیلت در قبال مساله اعدام اوجالان رهبر حزب کارگران کرد ترکیه(PKK) استعفاء کرده بودند به حزب مام میهن پیوستند، بدین ترتیب نمایندگان حزب مام میهن در پارلمان ۵۵۰ نفری ترکیه به ۸۷ تن رسید.

با وجود این باید دوران حضور حزب مام میهن در دولت ائتلافی اجویت را دوران دشواری برای این حزب خواند. درگیری دولت ائتلافی با بحرانهای عدیده ای که پیشتر در توضیح حزب دموکراتیک چپ از آنها نام بردیم، باعث اختلافات حزب مام میهن با سایر احزاب دولت ائتلافی از یکسو و نیز تشدید و دودستگی در داخل حزب مام میهن شده است. تنها در سال ۲۰۰۱ یوکسل یالووا وزیر مشاور در امور خصوصی سازی ترکیه، جمهور ارسومر وزیر انرژی، سعادت الدین تانتان  وزیر کشور ترکیه که هر سه از حزب مام میهن بودند به دلایل مختلفی که مهمترین آن ناکارآمدی  سیاسی و اقتصادی دولت اثتلافی اجویت بود از سمت های خود استعفا دادند.

در عین حال درگیریهای حزب مام میهن با حزب حرکت ملی ”دولت با غچه لی“ شریک دیگر دولت ائتلافی هر چه پیشتر حزب مام میهن را بویژه  در سال ۲۰۰۱ با چالش های جدی روبرو ساخت.  عمده اختلاف این دو حزب در خصو ص مساله اعدام اوجالان   و نیز نحوه پذیرش شرایط اتحادیه اروپا برای افزایش همگرایی با اتحادیه اروپا بود. این اختلافات دقیقا زمانی تشدید یافت که اوایل خرداد ماه ۱۳۸۰ نمایندگان حزب حرکت ملی در کمیسیون تحقیق مجلس در خصوص ارجاع پرونده فساد مالی مسعود ییلماز به دادگاه قانون اساسی رای مثبت دادند. به دنبال این موضوع اختلافات بالا گرفت. اواسط خرداد ماه ۱۳۸۰ ییلماز به حزب حرکت ملی هشدار داد که در صورت اصرار بر مطرح شدن اتهامات فساد مالی وی ؛ حزب حرکت ملی باید از دولت ائتلافی خارج شود.البته این پرونده هیچ گاه از پارلمان به دادگاه عالی ارجاع نشد چرا که همزمان با آن محافل لاییک پرونده فساد مالی خانم چیلر رهبر حزب راه راست را مطرح  ساختند ؛ در نتیجه در معامله سیاسی که صورت گرفت نمایندگان حزب راه راست نیز به ارجاع پرونده ییلماز به دادگاه عالی رای منفی دادند و نه  پرونده ییلماز و نه پرونده چیلر به دادگاه عالی ارجاع نشد. اما تاثیر این موضوع در اختلافات حزب حرکت ملی و مام میهن به حدی بود که بعدها مساله فساد مالی در وزارت انرژی که زیر نظر حزب مام میهن بود ؛ توسط حزب حرکت ملی مطرح  و در نهایت منجر به استعفای جمهور ارسو مر وزیر انرژی ترکیه در۲ آوریل ۲۰۰۱ شد.

در کنار این موضوعات به جرات میتوان گفت از اواسط سال ۲۰۰۱ دو دستگی در حزب مام میهن شدت گرفت. این موضوع از دلایل متفاوتی نظیر نارضایتی برخی از اعضا از مشارکت حزب مام میهن با دولت بحران زده  اجویت و نیز انتقاد به نحوه رهبری قلدر مابانه مسعود ییلماز در داخل حزب مام میهن شدت گرفت. از نظر مخالفان ییلماز از یک سو به عنوان سیاستمداری شناخته میشود که همواره نامش به عنوان شخصی که به دهها فساد مالی آلوده است ؛ مطرح  می باشد. دیگر اینکه از نظر آنها نحوه رهبری ییلماز و از جمله اختلافات شخصی وی یا چیلر رهبر حرب راه راست ؛ عملا موجب تضعیف حزب مام میهن میشود. در چنین شرایطی اقدام ییلماز در ژوئن۲۰۰۱ در انتقال سعادت الدین تانتان چهره محبوب حزب مام میهن از وزارت کشور به گمرگات موجب افزایش انتقادها از ییلماز شد. چرا که پس از مدت کوتاهی از گذشت این اقدام سعادت الدین تانتان که به عنوان یک چهره مبارزه با فساد در ترکیه شناخته میشود ؛ استعفا داد. بدین ترتیب ضربه بزرگی به حزب مام میهن وارد شد.  خرداد ماه ۱۳۸۰ گنگره سراسری حزب مام میهن برای تعیین رهبر حزب برگزارشد. از اینرو این نظر تقویت شد که ییلماز به خاطر نگرانی از محبویت  تانتان ؛ کوشیده است با انتقال وی به پست کم اهمیت تری ؛ وی را تضعیف سازد در هر حال این اقدام ؛ بهمراه افتضاح حزب مام میهن در جریان کشف فساد مالی در وزارت انرژی ترکیه موجب آغاز استعفاهای نمایندگان حزب مام میهن شد۰ بطوریکه در سال ۲۰۰۱ برهان کارا نماینده مردم گیرسون ؛ سوها تانیک نماینده مردم ازمیر ، ایوب عاشق نمایند مردم ترابوزان ، محمد علی ایرتم چلیک نماینده مردم استانبول ، علی ار نماینده مردم ایچل و اوکتای گونر نماینده مردم بالیک اسیر از عضویت حزب مام میهن استعفاء داده و سیاستهای ییلماز را منافی روح حزب مام میهن عنوان کردند و کوشیدند سرنوشت سیاسی خود را از سرنوشت حزب که آینده نامعلومی دارد،  جدا کنند. بدین ترتیب تعداد نمایندگان حرب مام میهن در پارلمان به هشتاد نفر رسید و این حزب پس از حزب راه راست در پارلمان قرار گرفت.

گفتنی است اوکتای گونر اردیبهشت  ماه ۱۳۷۹ نیز بر غم مخالفت ییلماز خود را کاندیدای  ریاست جمهوری کرده بود. وی در دهه ۱۹۷۰ از اعضای بلند پایه حزب حرکت ملی گرا بود. اما پس از آن که اوزال در سال ۱۹۸۳ حزب مام میهن را تاسیس کرد ، بعنوان یکی از موسسان ، فعالیت خود را با حزب مام میهن آغاز کرد. از اینرو استعفاهای وی ضربه جدی به حزب مام میهن محسوب می شود.

مجموع این عوامل باعث شد افت شدید محبوبیت حزب مام میهن شده است. بطوریکه بر اساس نظرسنجی آوریل ۲۰۰۱ موسسه تحقیقاتی انکارا موسوم به آنار در صورت برگزاری انتخابات پارلمانی حزب مام میهن حدود پنج درصد آراء را بدست آورده و در نتیجه نخواهد توانست وارد پارلمان شود. از اینرو ظاهرا “ حزب مام میهن از اواخر سال ۲۰۰۱ با احساس خطر از سرنوشت آینده خود ، گهگاه انتقادهای تندی از عملکرد دولت ائتلافی اجویت که خود در آن شریک است ، کرده است تا محبوبیت خود را افزایش دهد. گفته می شود این حزب در حال حاضر ( فوریه ۲۰۰۲ ) مشغول انجام سازماندهی در حوزه های نمایندگی خود در سراسر ترکیه است. با این وجود کارشناسان سیاسی معتقدند در صورت ادامه روند کنونی بویژه ادامه برنامه کنونی ییلماز ، ماههای سختی در انتظار  حزب مام میهن است و بعید بنظر می رسد حتی بافرض حمایت نظامیان و محافل لاییک ، این حزب بتواند موقعیت سال ۱۹۸۵ را بدست .

حزب حرکت ملی گرا برهبری آلپ ارسلان ترکیش در سال ۱۹۶۹ تاسیس شد. این حزب  در سالهای ۱۹۷۰ بزرگترین حزب دست راستی ترکیه بود.طرفداران این حزب به گرگهای خاکستری مشهور هستند. در دهه هفتاد طی زد و خوردهای مسلحانه خیابانی هواداران این حزب  با طرفداران احزاب و گروههای چپ ترکیه باعث کشته شدن پنج هزار نفر و بهانه کودتای نظامیان در سال ۱۹۸۰ شد. حزب حرکت ملی با سمبل گرگ های خاکستری در دهه ۱۹۷۰ به عنوان محافظین سنگر ملی گرا و با گرایشات تند پان ترکیسم در مقابل حرکتهای کمنیستی و سوسیالیتی در ترکیه پایه گذاری.مخالفان در آن دوران از گرگهای خاکستری بعنوان فاشیست  یاد کرده و آنان را دست پروردگان آمریکا و ناتو برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی سابق و پیمان ورشو      می خواندند. حزب حرکت ملی در دهه هفتاد  در دو نوبت در دولتهای ائتلافی موسوم به جبهه ملی برهبری سلیمان دمیرل شرکت داشت.پس از کودتای نظامی ۱۹۸۰ و تشکیل دولت توسط تورگوت اوزال و متعاقب آن فروپاشی شوروی سابق فعالیت حزب ممنوع و روند آرا ء حزب حرکت ملی رو به کاهش گذاشت.

حزب حرکت ملی بر اساس گرایشات ناسیونالیستی خواهان پایبندی به سنن و احیاء فرهنگ بومی و کمک به جوامع ترک نشین جهان از جمله مبارزان چچن و ترکهای ایغور چین است.این حزب بعلت ممنوعیت فعالیت در انتخابات پارلمانی ۶ نوامبر ۱۹۸۳ شرکت نداشت.پس از آنکه ممنوعیت فعالیت این حزب در سال ۱۹۸۷ بر طرف شد ، این حزب در انتخابات زودرس پارلمانی ۲۹ نوامبر ۱۹۸۷ شرکت کرد و لی تنها ۹/۲ درصد آراء را توانست به دست اورد. در انتخابات  شهرداریهای ۲۶ مارس ۱۹۸۹ حزب حرکت ملی با کسب ۱۳/۴ درصد آرا ء تنها سه کرسی شهرداری را به دست آورد. این حزب در انتخابات پارلمانی زود رس  ۲۰اکتبر ۱۹۹۰ نیز شرکت نداشت. در انتخابات پارلمانی ۱۹۹۵ نیز حزب حرکت ملی نتوانست وارد پارلمان شود. البته  در این انتخابات حزب حرکت ملی با کسب ۲/۸ درصد آراء نتیجه بهتری نسبت به گذشته آرورد و خود این نتیجه نشاندهنده آن بود که در صورت برنامه ریزی و افزایش تبلیغات ، این حزب در انتخابات بعدی شانس موفقیت خواهد  داشت .البته در این دوره مجلس ترکیه با سقوط دولت اربکان – چیللر و استعفا های متعدد نمایندگان حزب را ه راست دو تن از آنها به حزب حرکت ملی پیوستند. در نتیجه این حزب دارای دو نماینده در پارلمان شد.

در واقع پس از مرگ آلب ارسلان ترکیش رهبر حزب حرکت ملی ، این حزب چند تکه شد۰ کنگره فوق العاده حزب حرکت ملی روز یکشنبه ۱۵/۴/۱۳۷۶ تشکیل شد. در این نشست                     دولت باغچه لی  بعنوان دومین رهبر این حزب انتخاب شد.دولت باغچه لی در سخنانی پس از اعلام نتایج آرا ء گفت : راه وی راه آلب ارسلان ترکیش خواهد بود. گفتنی است طغرل ترکیش فرزند آلپ ارسلان ترکیش پس از شکست در برابر دولت باغچه لی با تشکیل  یک حزب سیاسی جدید با نام ” حزب روشنگری ترکیه “ روز جمعه  ۶/۹/۷۷ اعلام موجودیت کرد. هدف از تشکیل این حزب افزایش نقش ترکها در تحولات قرن بیست ویکم اعلام شده است.

گفتنی است دولت باغچه لی در سال ۱۹۴۸ در شهر عثمانیه ترکیه بدنیا آمد و از آکادمی علوم اقتصادی و تجاری آنکارا فارغ التحصیل شد. نامبرده در سال ۱۹۶۷ محفل آرمانهای ترک ( موسوم به اولکو اوجاقلاری ) را تاسیس  کرد و ریاست آن را بعهده گرفت. وی در سال  ۷۱-۱۹۷۰۱ دبیر کلی فدراسیون ملی طلبه های ترک را بعهده گرفت و در تاسیس انجمن های مختلف ملی گرا بویژه در محافل دانشگاهی ترکیه فعالیت کرد. وی سپس به دبیر کلی حزب ملی گرای کار ترکیه انتخاب شد و بعد از آن به صف حزب حرکت ملی به رهبری ترکیش پیوست و تا مرگ ترکیش نیز بعنوان معاون این حزب فعالیت می کرد.

حزب حرکت ملی نهایتا پس از فراز و نشیب های فراوان در انتخابات ۱۸ آوریل ۱۹۹۹ شگفتی ساز شد.در این انتخابات حزب حرکت ملی با کسب ۱۸ درصد آراء و ۱۲۹ کرسی  بعنوان حزب دوم ورد پارلمان شد. به باور کارشناسان  سیاسی عوامل مختلفی باعث پیروزی حزب حرکت ملی در انتخابات پارلمانی ۱۹۹۹ شد. مهتمرین این موضوع مواضع تند این حزب در مقابل پ . ک .ک بود. ازاینرو دستگیری اوجالان رهبر پ .ک ک در سال ۱۹۹۹ در کنیا موجب توجه بیشتر افکار عمومی بسوی این حزب شد. در عین حال سقوط دولت اربکان – چیللر در سال ۱۹۹۷ با مداخله نظامیان عرصه را برای حزب حرکت ملی خالی کرد و این حزب در انتخابات ۱۹۹۹ آغوش خود را بسوی طرفدارن حزب رفاه  و افرادی که دارای گرایشات میانه رو هستند ، نیز گشود و سعی کرد خود را از یک حزب دارای  ایدئولوژی خاص به یک حزب مردمی تبدیل کند. در عین حال    شعارها ی آتشین این حزب در حمایت از حجاب و مبارزه با فساد مالی توانست آرا ء زیادی را جلب کند۰  بدین ترتیب با پیروزی حزب حرکت ملی در انتخابات پارلمانی ۱۹۹۹ این حزب به پیشنهاد حزب دموکراتیک چپ بلنت اجویت که هنگام پیروزی حزب حرکت ملی  در انتخابات ۱۹۹۹ گفته بود نمی تواند این موضوع را هضم کند  ، بهمراه حزب مام میهن دولت ائتلافی تشکیل داد. پیروزی و مشارکت این حزب در دولت ائتلافی ترکیه با توجه به سابقه این حزب و داشتن گرایشات تند ناسیونالیستی موجب نگرانی کشورهای دارای اقلیت ترک زبان از چین و  روسیه  گرفته تا بلغارستان شد. اما چنانچه حوادث بعدی نشان داد این حزب پس قدرت گیری فاصله زیادی از ایده آلهای ناسیونالیستی گرفت.

بسیاری از کارشناسان معتقدند حضور حزب حرکت ملی در دولت ائتلافی اجویت به اندازه پیروزی این حزب در انتخابات پارلمانی ۱۹۹۹ درخشش نداشته است. بطوریکه بنظر می رسد حزب حرکت ملی در دولت ائتلافی بنوعی در حاشیه قرار گرفته است. در و.اقع چنانچه محمد نیازی اوزدمیر نویسنده کتابهای ” فلسفه دولت اسلامی “ ، ” فلسفه دولت ترک “ ، ” تحلیل تمدن مان و آینده آن “ و  کتاب ” ملت و ناسیونالیسم ترک “ و استاد دانشگاه گفته است خزب حرکت ملی هیچ کارنامه قابل ارایه ای در پرونده خود در دولت ائتلافی اجوبت ندارد . در واقع بنظر می رسد حزب حرکت ملی که پس از سالها انتظار وارد کابینه شده است ، برای حفظ موقعیت خود مجبور به سکوت در قبال برخی از اقدامات دولت اجویت شده است. بعنوان مثال این حزب طی پانزد سال گذشته در صف اول مبارزه  با نیروهای حزب کارگران کردستان ترکیه (  پ . ک ک ) قرار دارد ،اما در عمل نتوانست از سیاست اجویت در لغو مجازت اعدام که بنوعی زمینه سازی برای لغو مجازات اعدام اوجالان است ، جلوگیری کند۰ اوج اقدام حزب حرکت ملی در این خصوص تاکید بر لزوم برگزاری همه پرسی در خصوص لغو مجازات اعدام و عضویت ر اتحادیه اروپا در ( ۱۷ فوریه ۲۰۰۲ )  بود.در عین حال حزب حرکت ملی از مواضع خود در قبال نحوه همگرایی ترکیه با تحادیه اروپا عقب نشینی کرده است. بطوریکه این حزب اکنون گهگاه با تاکید بر همگرایی با اتحادیه اروپا از فواید جهانگرایی سخن می گوید.

برخی از کارشناسان  سیاسی معتقدند از اویل سال ۲۰۰۱ محبوبیت حزب حرکت ملی شروع به کاسته شدن کرده است. مشارکت این حزب در دولت بحران زده اجویت که با بحران هولناک اقتصادی دست و پنجه نرم می کند ، بنوعی بر موقعیت این حزب در میان افکار عمو.می تاثیر منف گذاشته است. در عین حال در گیریهای این حزب با حزب مام میهن شریک دیگر دولت ائتلافی ترکیه موجب تضعیف هر چه بیشتر این حزب شده است. روابط این حزب با حزب مام میهن در پی حمایت اعضاء این حزب از ارجاع پروند فساد مالی ییلماز رهبر مام میهن به دادگاه عالی تیره شده است . حزب حرکت ملی  در اوایل سال ۲۰۰۱ گزارشی را آماده کرد که در آن اتهاماتی علیه تورگوت اوزال  و مسعود ییلماز در خصوص فساد مالی مطرح شده اسیت  . شبیه این اتهامات از سوی  حزب حرکت ملی به  سلیمان دمیرل و تانسو چیللر رهبران حزب راه را ست مطرح ساخته  شد است۰ از اینرو روابط حزب حرکت ملی با  حزب راه  راست نیز چندان خوب نمی باشد.

در عین حال طی ماههای گذشته انتقادات درونی از حزب حرکت ملی نیز افزایش یافته است. برخی از نخبگان حزب حرکت ملی با توجه به  ناتوانی دولت ائتلافی در پایان دادن به بحران مالی – اقتصادی خواهان جدا کردن سرنوشت  این حزب از سرنوشت حزب مام میهن و دموکراتیک چپ هستند  و از موقعیت کنونی حزب راضی نیستند.بطوریکه کوری آیدین وزیر آبادانی و مسکن ترکیه از حزب حرکت ملی  چهارشنبه ۱۳/۶/۸۰  ظاهرا در پی طرح ادعای فساد مالی در این وزراتخانه و در اصل در اعترض به وضعیت حزب استعفاء داد. در عین حال عبدالخالق چای وزیر مشاور دولت در امور ترکهای جهان از حزب حرکت ملی نیز  دوشنبه ۳/۱۰/۸۰ به همین دلیل  ازمقام خود استعفاء داد.

انتقادات از عملکرد حزب حرکت ملی پس از آنکه دولت باغچه لی  در کنگره سراسری این حزب در روز یکشنبه ۱۴/۸/۸۰ برای بار دوم به رهبری حزب حرکت ملی برگزیده شد ، افزایش یافته است. انفعال حزب حرکت ملی در دولت ائتلافی اجویت بحدی است که طغرل ترکیش رهبر حزب روشنگری ترکیه و فرزند آلپ ارسلان ترکیش بنیانگذار حزب حرکت ملی  گفته است اگر در آینده حزب حرکت ملی به حزب دموکراتیک چپ ملحق شود ، جای تعجب نیست.وی گفت حزب حرکت ملی نقش مهمی در دولت  ائتلافی ندارد.

از سوی دیگر  عدم اقدام حزب حرکت ملی در تحقق بخشیدن به  وعده های انتخاباتی اش نظیر مساله حجاب باعث افت هرچه بیشتر محبوبیت این حزب شده است. خانم نسرین اونال  نماینده زن این  حزب در پارلمان از ادامه حضور بشکل محجبه در پارلمان خودداری کرد. مجموع این عوامل باعث شده است که آمارها وضعیت نامطلوبی برای حزب حرکت ملی ترسیم کنند. بطوریکه براساس نظر سنجی که توسط خود حزب در آذر ماه ۱۳۷۹ انجام شد ۵۴ درصد از هواداران حزب اعتقاددارند  که حزب حرکت ملی  از ایده آلهای ناسیونالیستی خود  دور افتاده است.  براساس نظر سنجی ماه  آوریل ۲۰۰۱  موسسه آنار ترکیه در در صورت برگزاری انتخابات پارلمانی حزب حرکت ملی  ۳/۶ درصد مجموع آراء را بدست خواهد آورد و از ورود به پارلمان با ز خواهدماند.

حزب راه  راست  (DYP)در۲۳ ژوئن ۱۹۸۳ توسط ” حسام الدین جین دوروک “ با هدایت سلیمان دمیرل  تاسیس شد۰  گفتنی است جین دورک  از ۱۶ نوامبر ۱۹۹۱ رییس پارلمان ترکیه بود.بعد از رفع ممنوعیت فعالیت سیاسی  دمیرل توسط کودتاچیان سال ۱۹۸۰ ، در سال ۱۹۸۷ دمیرل شخصا“ رهبری حزب راه راست را بعهده گرفت. دمیرل پیش از کودتای نظامیان در سال ۱۹۸۰ ، حزب عدالت را رهبری می کرد که با کودتای ژنرال کنعان اورن منحل و دمیرل ممنوع الفعالیت شد. حزب راه راست در واقع ادامه دهنده احزاب دموکرات و عدالت    است. حزب دموکرات پس از کودتای ۱۹۶۰ نظامیان و حزب عدالت پس از کودتای ۱۹۸۰ نظامیان ترکیه منحل شد.

گفتنی است دمیرل بار اول (  اکتبر ۱۹۶۵ تا نوامبر ۱۹۶۹ ) ، بار دوم ( نوامبر ۱۹۶۹ تا مارس ۱۹۷۰ ) ، بار سوم ( مارس ۱۹۷۰ تا مارس ۱۹۷۱ ) ، بار چهارم ( مارس ۱۹۷۵ تا ژوئن ۱۹۷۷ )، بار پنجم ( جولای ۱۹۷۷ تا ژانویه  ۱۹۷۸ ) ، بار ششم ( نوامبر ۱۹۷۹ تا سپتامبر ۱۹۸۰ ) و نهایتا“   بار هفتم ( نوامبر ۱۹۹۱ تا سپتامبر ۱۹۹۳ )  نخست وزیر ترکیه بود. وی از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۰ نیز نهمین رییس  جمهور ترکیه بود.

 حزب راه راست در انتخابات ۶ نوامبر ۱۹۸۳ پارلمان ترکیه که پس از پنج ماه از تاسیس حزب  برگزار شد ، شرکت نداشت.  اما حزب  را ه راست در انتخابات محلی ۲۵ مارس ۱۹۸۴ با کسب   ۷/۱۳ درصد آراء در ۶۱ شهرستان به پیروزی برسد. در انتخابات میاندوره ای پارلمان در ۲۸ سپتامبر ۱۹۸۶ نیز حزب را ه راست با کسب ۲۴ درصد آراء و ۴ کرسی پارلمان توانست دومین حزب پیروز در این انتخابات میاندوره ای پس از حزب مام میهن باشد. حزب راه راست با افزایش تلاش خود در انتخابات پارلمانی ۲۹ نوامبر ۱۹۸۷ توانست با کسب ۱/۱۹ درصد آراء و ۵۹ کرسی پارلمان پس از احزاب مام میهن و سوسیال دموکرات بعنوان سومین حزب وارد پارلمان شود. سیر صعودی حزب راه راست همچنان ادامه داشت. بطویکه این حزب توانست در انتخابات محلی زودرس در ۲۵ سپتامبر ۱۹۸۸ بعنوان دومین حزب پیروز شناخته شو.د. در این انتخابات حزب   راه راست با کسب ۳۷/۲۵ درصد آراء پس از حزب سوسیال دموکرات قرار گرفته و ۱۶ کرسی پارلمان را نصیب خود کرد. اوج پیروزی حزب راه راست در انتخابات پارلمانی زود رس در ۲۰ اکتبر ۱۹۹۰ بود. در این انتخابات حزب راه راست دمیرل با کسب.۳/۲۷ درصد آراء پس از حزب سوسیالیست بعنوان دومین حزب پیروز وارد پارلمان شد. دمیرل  پس از این پیروزی توانست بسیاری از اعضاء حزب سوسیالیست را نیز جذب کند. بطوریکه در ژانویه ۱۹۹۳ حزب راه راست ۱۸۲ نماینده در پارلمان داشت و در واقع اولین و قدرتمندترین حزب پارلمان بود. پس از راه راست احزاب مام میهن ، سوسیال دموکرات ، رفاه و.۰۰ قرار داشتند. تا اینکه در سال ۱۹۹۳ با در گذشت تورگوت اوزال رییس جمهورترکیه ، سلیمان دمیرل ک نخست وزیر بود ،بعنوان رییس جمهور ترکیه از حزب راه راست  انتخاب شد. همان سال خانم تانسو چیللر برهبری حزب راه راست برگزیده شد.

 تانسو چیللر تحصیل کرده امریکا در رشته اقتصاد است که در دانشگاه بسفر استانبول نیز تدریس می کند.  با توجه  به پیروزی چشمگیر حزب راه راست در انتخابات  عمومی این سال چیللر  توانست از سال ۱۹۹۳ بعنوان اولین زن در طول تاریخ جمهوری ترکیه اقدام به تشکیل کابینه      بکند. وی تا سال ۱۹۹۶ در پست نخست وزیری باقی ماند. در این مقطع از تاریخ ترکیه هم رییس جمهور و هم نخست وزیر و مدتی نیز  رییس پارلمان  ترکیه نیز از حزب راه راست بودند. اما بعلت عدم تحقق وعده های اقتصادی و سیاسی داده شده حزب راه راست ، این حزب در انتخابات پارلمانی سال ۱۹۹۵ تنها ۲/۱۹ درصد آراء را بدست آورد و پس از احزاب رفاه (۴/۲۱ % ) ، مام میهن ( ۶/۱۹ % ) قرار گرفت. در نتیجه حزب راه راست در سال ۱۹۹۶  درخواست حزب رفاه را برای ائتلاف پذیرفت.البته قبل ازانتخابات پارلمانی حزب را ه راست بر اساس ضر.ورتهای سیاسی یکبار با حزب مام میهن در سال ۱۹۹۶  ائتلاف کرد که به خاطر اختلاف های  شخصی چیللر و ییلماز این ائتلاف بیش از سه ماه عمر نداشت.

درهر حال در  سالهای  ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ چیللر بعنوان معاون نخست وزر در دولت نجم الدین اربکان ایفای نقش کرد.اما دولت اربکان – چیللر براساس تصمیمات موسوم به ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ شورایعالی امنیت ملی ترکیه و با کودتای سفید نظامیان  سقوط کرد و موقتا“ با حمایت محافل لاییک حتی شخص دمیرل رهبر پیشین حزب راه راست ، مسعود ییلماز زمام نخست وزری را بعهده گرفت. با روی دادن این اتفاق انتقادها بشدت از حزب راه راست و نحوه رهبری خانم چیللر افزایش یافت و متعاقب آن استعفاء بویژه در آن عده از نمایندگانی که از ابتدا مخالف ائتلاف یک حزب دست راستی لاییک با حزب اسلامگرای رفاه بودند ، افزایش یافت. نتیجه اینکه حزب راه راست در انتخابات پارلمانی آوریل   ۱۹۹۹ تنها ۱۲% آراء ( ۸۵ کرسی پارلمان از پارلمان ۵۵۰ نفری ترکیه )  را بدست آورده و بعنوان پنجمین و آخرین حزب وارد پارلمان شد. بدین ترتیب سیر نزولی حزب راه راست بنوعی آغاز شد. از این تاریخ هرچه به موعد برگزاری ششمین کنگره سراسری حزب را ه راست در نوامبر سال ۱۹۹۹ نزدیک می شویم ، تلژشهای درونی برای عزل چیللر از رهبری حزب راه راست افزایش می یابد. مخالفان چیللر یکی از علل کاهش آراء حزب راه راست را ناشی از عملکرد چیللر و نوعی خود محوری وی عنوان می کردند۰ بنظر می رسد برخی از محافل لاییک نیز بی علاقه به عزل چیللر از رهبری حزب راه راست نبودند۰ چراکه اقدام جسو.رانه چیللر در سال  ۱۹۹۶ در ائتلاف با حزب اسلامگرای رفاه،  این محافل تندرو لاییک را بشدت ناراحت و نگران ساخته بود.

یکی از مهمترین انتقادات که همواره به نحوه رهبری چیللر وارد است ، اختلافات عمیق شخصی  وی با مسعود ییلماز رهبر حزب مام میهن است. این دو بارها یکدیگررا متهم به فساد مالی و ارتباط با گروههای مافیایی کرده اند. همین اختلافات مانع همکاری دو حزب راستگرا و تقریبا“ هم مرام راه راست و مام میهن شده است. این موضوع باعث شده است که  تا حدودی از قدرت مانور احزاب راستگرا در برابر سایر احزاب  نظیر احزاب اسلامگر کاسته شو د. همین موضوع باعث افزایش تلاشها از سال ۱۹۹۹ برای عزل چیللر شده است که تاکنون به نتیجه ای نرسیده است. بهر حال برغم این انتقادها در جریان ششمین کنگره حزب راه راست در نوامبر ۱۹۹۹ خانم چیللر با کسب ۹۲۲ رای در مقابل ۲۵۰ رای رقیب اش ”کوکسال توپتان“  مجددا “ برهبری حزب راه راست انتخاب شد. در این کنگره توپتان که بشدت  مورد انزجار طرفدارن چیللر قرار گرفته بود تاکید کرد تاریخ حزب راه راست در آناتولی  یک حماسه  بوده  و اکنون کسانی موجب پایان این حماسه می شوند. وی تاکید کرد راه راست و حتی طرفدارن چیللر مستحق ۱۲% آراء نبودند . در این کنگره تانسو چیللر نیز پیغام ” چیللر جدید و حزب جدید“  را داد۰ وی از آتاترک ، عدنان مندرس و دمیرل به نیکی یاد  کرد.

باید گفت چنانچه در ماجرای معروف سوسورلوک ترکیه مشخص شد ، چیللر از جمله سیاستمداران ترکیه است که بشدت با گروههای مافیایی ارتباط دارد ، از اینرو باید گفت اگر نبود حمایت مافیا شاید تاکنون چیللر باید دهها بار از رهبری حزب کناره گیری کرده بود. در این کنگره حتی کسانی تحمل سخنرانی رقیبان چیللر را نداشتند.

پس از انتخاب مجدد چیللر، وی  در ۱۱ جولای ۲۰۰۰ خواهان وحدت با حزب دست راستی مام میهن شد که اکنون شریک دولت ائتلافی بود.  این پیشنهاد چیللر  با توجه به اختلافات عمیق این دو  حزب  قابل تامل بود. در واقع چیللر بدین ترتیب کوشید به این انتقاد برخی از اعضاء حزب که عدم همکاری این دو حزب را عامل تضعیف راه راست می دانستند  ، پاسخ دهد. چیللر تاکید کرد که احزاب جناح راست میانه  ترکیه روز به روز در ترکیه تضعیف می شوند. در عین   حال بنظر می رسد با توجه به تشدید اختلافات حزب مام میهن با حزب حرکت ملی بعنوان دو عضو  شریک دولت ائتلافی  ونیز با توجه به نگرانی محافل لاییک از رشد و تقویت  احزاب اسلامگرا چیللر حاضر به چنین وحدتی شده بود. اما این  پیشنهاد از سوی حزب مام میهن استقبال نشد و   صادقانه ارزیابی نشد. در واقع بنظر می رسد که حزب راه راست برنامه هایی برای انتخابات آینده دارد که عمده آن  را اتحاد با احزاب راستگرا تشکیل می دهد. چنانچه در  همین راستا نوامبر ۲۰۰۱ چیللر در دیدار با ” محسن یازیجی اوغلو “ رهبر  حزب اتحاد بزرگ تاکید کرد در صورت تغییر قانون انتخابات ،  حزب راه راست آماده  اتحاد انتخاباتی با حزب اتحاد بزرگ است.

یکی از مهمترین مسایلی که در سال ۲۰۰۰ حزب راه راست با آن مواجه شد مساله تمدید دوره ریاست جمهوری سلیمان دمیرل بود. در این  خصوص ژانویه ۲۰۰۰ چیللر در دیدار با اجویت نخست وزیر وقت ترکیه  پیشنهاد  کرد با تغییر موادی از قانون اساسی ترکیه به جای یک دوره هفت ساله رییس جمهور برای دو دور پنج ساله انتخاب شود. پیشنهاد چیللر با موافقت احزاب ائتلافی از جمله مام میهن و دمو کراتیک چپ مواجه شد۰  اما در پی مخالف حزب حرکت ملی و فضیلت ، این طرح برغم سه دور رای گیری در پارلمان به تصویب  نرسید. در نتیجه شکست بزرکی نصیب حزب راه راست و دموکراتیک چپ شد. حز ب راه  راست امیدواربود با تداوم ریاست جمهوری دمیرل ، این حزب به پشتیبانی  وی بتواند موقعیت خود را تحکیم بخشد. اجویت نیز از انتخاب احتمالی  یک رییس جمهور دیگر که شاید بمانند دمیرل کاملا همسو با دولت ائتلافی نباشد ، نگران بود. در پی ناکامی در این خصوص،  چیللر ییلماز را متهم به فریب دادن اجویت و عدم حمایت واقعی از این پیشنهاد کرد. مدتی بعد نیز حزب راه راست برای آنکه به  نیات  واقعی خود در این پیشنهاد خود سرپوش گذارد ،  بهمراه حزب فضیلت با ارایه طرحی به پارلمان خواهان انتخاب رییس جمهور از سوی مردم بجای انتخاب از سوی پارلمان برای یک دور پنجساله شد. که مورد پذیرش قرار نگرفت.

از اوا سط سال ۲۰۰۰ با تشدید بحرانهای دولت ائتلافی ترکیه  بویژه با وقوع بحران اقتصادی ـ مالی حزب را ه راست به شدت انتقادات خود را از دولت ائتلافی افزایش داد و با خواهان استعفاء و عذر خواهی دولت ائتلافی از مردم شد.  در این میان مطرح شدن پرونده فساد مالی چیللر در کمیسیون تحقیق پارلمان به اتهام استفاده غیرقانونی از اعتبارات محرمانه در دوران نخست وزیری اش که چند هفته پس از مطرح شدن پرونده فساد مالی ییلماز رهبر حزب مام میهن در سال ۲۰۰۰ صورت گرفت ، بشدت موجب تیرگی روابط حزب مام میهن و راه راست شد. از نظر حزب  راه است این موضوع با تحریکات حزب مام  میهن بمنظور جلوگیری از حمایت نمایندگان حزب را ه راست از ارجاع پرونده ییلماز به دیوانعالی قضایی  صورت گرفت.بهمین جهت نی چیللر تاکیدکرد دولت  بدین ترتیب می کوشد صدای نمایندگان مردم که در کمیسیونها از حقوق آنها دفاع می کند ، خفه کنند.  چیللر همچنین حزب مام میهن را  به سیاسی کردن قوه قضائیه متهم کرد.

در عین حال روابط حزب راه راست و حرکت ملی در پی مرگ ”  فوضی شیهان لی اوغلو“ نماینده مردم اورفا که بدنبال سکته وی پس از در گیری فیزیکی وی با نمایندگان حزب حرکت ملی بر سر  ماده  سوم اصلاح آئین نامه داخلی مجلس صورت گرفت ، هر چه بیشتر تیره شد.  چیللر در واکنش به این حادثه شیهان لی اوغلو  را شهید را ه دموکراسی نامیده و از  دولت  دعوت به استعفاء کرد. در عین حال  حزب  راه  راست تاکید کرد که  باید بر روی کلمه  ناسیونالیست در حز ب حرکت ناسیونالیست خط کشید.

در هر حال  باید گفت برغم تضعیف احزاب دولت  ائتلافی ترکیه ونیز برغم انتقادهای آتشین حزب راه راست از دولت و دادن وعده هایی نظیر حل بحرانهای ترکیه در عرض شش ماه در صورت بقدرت   رسیدن ، این موضوعات  چندان موجب افزایش محبوبیت حزب راه راست نشده است. چنانچه نظر سنجی موسسه تحقیقات اجتماعی آنکار موسوم به ” آنار“  در آوریل ۲۰۰۱ نشان  داد  در صورت برگزاری انتخابات پارلمانی حزب راه راست تنها حدود ۸ تا ۹ درصد آراء را بدست خواهد آورد. این موضوع دلایل  متعددی دارد .

از جمله  اینکه حزب  راه راست پیش از این در هنگام  در قدرت بودن به وعده های خود عمل نکرده است. دیگر اینکه نام چیللر بویژه  پس از حادثه سوسورلوک در کنار پرونده های فساد مالی و مافیا مطرح می باشد. افشای این موضوعات از سوی مخالفان سیاسی چیللر نظیر مطبوعات وابسته به آیدین دوغان تاثیر منفی بموقعیت حزب راه راست در نزد افکار عمومی می گذازد.     در عین حال چنانچه در کتا ب ” رویای تحقق یافته کسی که انتظار کشید “ تالیف  جونیت آرجایورک  بنقل از سلیمان دمیرل رییس جمهور سابق ترکیه ( ۲۰۰۰-۱۹۹۳) و رهبر سابق حزب راه راست آمده است ،  چیللر متهم است که در دوران نخست وزیری خود ( ۱۹۹۶-۱۹۹۳) دستور قتل عام یک عده بازرگان را به بهانه مبارزه با ترور داده است که  این جنایت در ترکیه باعنوان جنایات فاعل مجهول مطرح شده اند.

در هر حال مجمو ع این عوامل موجب تشدید انتقادهای داخلی حزب از چیللر و تضعیف حزب راه راست شده است. بطوریکه در اواخر سال ۲۰۰۱   ” ینر ییلدریم“  نماینده شهر اردو در شمال ترکیه ، ” مرال آکشنر“   نماینده مردم استانبول و وزیر کشور اسبق ترکیه و ” نجاتی چتین کایا “ نماینده مردم مانیسا از حزب راه  راست استعفاء دادند. بدین ترتیب تعداد نمایندگان حزب راه راست در مجلس به ۸۰ نفر رسید.

کارشناسان سیاسی معتقدند در ورت  ادامه این روند پیروزی حزب راه راست در انتخابات پارلمانی آینده بعید نیست  ، اما اینکه حز را راست بتواند دولت ائتلافی تشکیل دهد ، بسیار بعید بنظر     می رسد.

حزب جمهوریخواه خلق ( حزب خلق )  قدیمی ترین حزب ترکیه است که بهنگام  تاسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ توسط آتاترک بنیانگذار جمهوری ترکیه  بنیان گذاشته شد. این حزب برغم الگو گرفتن از غرب و تاکید بر جمهوری خواهی ، ناسیونالیسم ( پان ترکیسم ) .حمایت از مردم  و ارتش ، لائیسم و اصلاح طلبی (کمالیسم ) با پیروی از اندیشه های سوسیالیستی خصوصا“ در زمینه های  اقتصادی ، گرایشات چپ گرایانه از خو.د نشان داد و در طول مدت ۲۳ سال بدون اینکه رقیبی داشته باشد،  اداره کشور را در دست داشت. تا اینکه  پس از دهم نوامبر سال ۱۹۳۸ با در گذشت آتاترک و انتخاب عصمت اینونو به عنوان دومین رییس جمهور ترکیه توسط مجلس ملی کبیر ترکیه و نیز بعنوان رهبر حزب جمهوریخواه خلق و در پی تشدید اختلافات داخلی ، تعدادی از اعضاء مخالف سیاستهای تندرویانه آتاترک از این جدا شده  و در ژانویه ۱۹۴۶ در دوره دوم ریاست جمهور ی عصمت اینونو که ترکیه وارد سیستم چند حزبی شد ،حزب دموکرات را بعنوان اولین حزب مخالف در ترکیه بنیانگذاری کردند. این حزب  بعنوان حزب راستگرا و جناح راست شناخته می شد.

  حزب دموکرات برهبری جلال بابایار چهار سال در جناح مخالف دولت فعالیت کرد تا اینکه در انتخابات سراسری سال ۱۹۵۰ به پیروزی رسید و بابایار بعنوان سومین رییس جمهور ترکیه انتخاب شد وسیاست لیبرالیزه کردن را به اجرا گذاشت.البته در دو سال اول تاسیس حزب جمهوریخواه خلق نیز تحت تاثیر اختلافات درونی ، دو حزب ترقی خواه جمهوری  و حزب جمهوری آزاد از آن جدا شدند که اهمیت کمتری داشتند.  بدین ترتیب حزب جمهوریخواه خلق اولین شکست خود را تجربه کرد. تا اینکه نظامیان  تندرو نتوانستند وجود دولت جدا شده از حزب جمهوریخواه خلق را تحمل کنند.  در نتیجه با بهانه قرار دادن تورم و بحران مالی کودتا کرده و به قدرت حزب دموکرات بعنوان بزرگترین حزب مخالف جمهوریخواه  خلق در سال ۱۹۶۰   پایان دادند۰  از این تاریخ تا سال ۱۹۶۵ ترکیه توسط دولت های ائتلافی از حزب جمهوریخواه خلق یا هوادار آن اداره شد. اما پس از این تاریخ همچنان حزب  جمهوریخواه خلق بعلت تضاد اصول آن با آرمانها ی مردم ترکیه در حاشیه باقی ماند. بطوریکه در انتخابات عمومی ۱۹۶۵ حزب عدالت برهبری سلیمان دمیرل با پیروزی قاطع به قدرت رسید و تا سال ۱۹۷۱ در راس قدرت باقی ماند.تا اینکه در سال ۱۹۷۲ در کنگره سراسری حزب جمهوریخواه خلق بلنت اجویت توانست عصمت اینونو را شکست داده و برهبری حزب جمهوریخواه خلق برگزیده شود. اجویت یکسال بعد در مقام نخست وزیری یک دولت ائتلافی تشکیل داد۰  اما وقوع بحران قبرس نهایتا موجب کناره گیری اجویت در سپتامبر ۱۹۷۴ شد. تا سال ۱۹۸۰ زمان کودتای نظامیان  برهبری ژنرال کنعان اورن حزب جمهوریخواه خلق هیچ درخششی نداشت. در سال ۱۹۸۳ حزب جمهوریخواه خلق بریاست نجوت چالپ با کسب ۴۶/۳۰ درصد آرا ء  وارد پارلمان شد. و لی نتوانست شریک دولت حزب مام  میهن به نخست وزیری تورگوت اوزال( ۱۹۸۳-۸۹ ) که ۱۵/۴۵ درصد آراء را کسب کرده بود ، بشود. البته در این انتخابات  غیر از سه حزب مام میهن ، جمهوریخواه خلق و حزب دموکراسی ملی و چند چهره مستقل بقیه احزاب توسط نظامیان منحل شده بود و شرکت نداشتند . در سی و یکم اکتبر ۱۹۸۹ با برکناری ژنرال کنعان اورن از ریاست جمهوری که حامی سر سخت حزب جمهوریخواه خلق بود و رسیدن اوزال بریاست جمهوری حزب جموریخواه خلق  هر چه بیشتر تضعیف شد. بطوریکه در انتخابات  محلی ۲۵ مارس ۱۹۸۴ با توجه به شرکت احزاب جدید آراء حزب جمهوریخواه خلق به ۵/۸ درصد سقوط کرد۰  در انتخابات زودرس پارلمانی ۲۶ مارس ۱۹۸۹ نیز حزب جمهورخواه خلق وارد پارلمان شد.  در سال ۹/۹/۱۹۹۲ دنیز بیکال مدعی رهبری حزب جمهوریخواه خلق شد و بنوعی دوران جدیدی در حیات سیاسی این حزب آغاز شد.

گفتنی است بایکال در سال ۱۹۳۸ در شعر آنتالیا در جنوب غربی ترکیه و واقع در کنار دریای مدیترانه متولد شد. وی در سال ۱۹۶۰ بعنوان استادیار در دانشکده حقوق دانشگاه آنکارا مشغول بکار شد. وی اولین بار در سال ۱۹۷۳ در انتخابات عمومی از حزب جمهوریخواه خلق بعنوان نماینده آنتالیا به پارلمان راه  یافت. بایکال در سال ۱۹۷۸ در دولت وقت بلنت اجویت بعنوان وزیر انرژی و منابع طبیعی ایفای وظیفه کرد. وی پس از کودتای ۱۹۸۰ نظامیان ممنوع الفعالیت شد تا اینکه در انتخابات سال ۱۹۸۷ از حزب سوسیال دموکرات از آنتالیا وارد پارلمان شد. سرانجام در سال ۱۹۹۲ برهبری این حزب برگزیده شد.

 حزب جمهوریخواه خلق در انتخابات پالمانی ۱۹۹۵   ،  ۷ /۱۰ درصد آراء رابدست آورده و ۴۹ کرسی پارلمان را نصیب خود کرد. ولی بایکال نتوانست موقعیت خود را تثبیت سازد۰ گفتنی است در دوران ائتلاف حزاب راه راست و جمهوریخواه خلق در دولت تانسو چیللر ، بایکال بعنوان معاون نخست وزیرو وزیر امورخارجه ایفای نقش کرد ولی نتوانست چندان موقعیت حزب را تثبیت سازد.

 بطوریکه ۱۸ آوریل ۱۹۹۹ در انتخابا ت پارلمانی ترکیه حزب جمهوریخواه خلق با یک افتضاح و رسوایی مواجه شد. این حزب در این انتخابات با شعار خصوصی سازی بانکها در یک سال آینده و ایجاد پانصد هزار شغل جدید به میان آمد۰  اما با کسب ۷/۸ در صد آراء حتی نتوانست وارد پارلمان شود. بدین ترتیب برای اولین بار در طول تاریخ جمهوری ترکیه حزبی که مدعی ادامه را آتاترک بود حتی نتواست وارد پارلمان شود. در پی این شکست حکمت چتین سیاستمدار باسابقه و رییس وقت مجلس ترکیه از حزب جمهو.ریخواه خلق نتوانست حتی بعنوان نماینده عادی وارد پارلمان شود. در پی این شکست افتضاح آمیز دنیز بایکال رهبر حزب جمهوریخــــــــــــــواه              خلق  استعفاء داد.

 پس از دنیز بایکال ،  آلتان  اویمن برهبری حزب جمهوریخواه خلق برگزیده شد . اما در دوران وی نیز حزب جمهوری خواه خلق نتوانست تحرک خاصی پیدا کند. وی در طول رهبری حزب بشدت به انتقاد از عملکرد دولت ائتلافی بلنت اجویت پرداخت و رسوایی و فضاحت را مهمترین مشکل جمهوری ترکیه عنوان کرد۰  اواسط تیرماه ۱۳۷۹ اویمن مدعی شد که حزب جمهوریخواه خلق برای اولین بار بطور جدی اساسنامه حزبی تهیه کرده و ۱۴۹ هزار عضو در لیست اعضاء جا گرفته است. وی قول داد که این تعداد بیشتر خواهد شد.  اما این وعده ها بجایی نرسید بلکه روز بروز بر اختلافات درونی حزب از جمله اختلافات اویمن با کمیته مرکزی حزب جمهوریخواه خلق افزوده شد.  بطوریکه اول اکتبر ۲۰۰۰ اجلاس عمومی فوق العاده حز ب جمهوریخواه خلق برگزار شد. در این اجلاس عمومی دنیز بایکال با اکثریت آراء بار دیگر برهبری حزب جمهوریخواه خلق بر گزیده شد. بایکال توانست آراء بیشتری از رقبایش آلتان اویمن ، صفا سیرمن شهردار کوجاعلی و فهمی گونش وزیر کشور اسبق ترکیه بدست آورد. بنظر می رسد اعضاء حزب جمهوریخواه خلق با انتخاب بایکال می کوشند تحرک بیشتری  به فعالیت های حزب بدهند و شکست پیشین خود را در انتخابات آینده جبران کنند. این در شرایطی  است که  مخالفان  معتقدند بایکال بعنوان کسیکه حزب جموریخواه خلق تلخ ترین شکست اش را در دوران رهبری  وی تجربه کرد ، نمی تواند نقش چشمگیری در آینده ایفاء کند.

تاکنون انتقادات تند بایکال از عملکرد دولت ائتلافی تاثیر چندانی بر موقعیت این حزب نداشته است. بطوریکه در سال ۲۰۰۱ درپی تشدید استعفاها از حزب جمهوریخواه خلق ، مساله تشکیل یک حزب جدید در جناح چپ  مطرح شده است که رهبریت آن را احتمالا “   اردال اینونو رهبر حزب منحل شده سوسیال دموکرات بعهده خواهد گرفت.

در حال حاضر ( فوریه ۲۰۰۲ ) حزب جمهوریخواه خلق به شدت با حزب دموکراتیک چپ اجویت اختلاف دارد. بطوریه در سال ۲۰۰۱ اجویت حزب جمهوریخواه خلق را  به همکاری با حزب هوادار حقوق کردها یعنی حزب دمو کراسی خلق که مورد غضب محافل لاییک قرار دارد ، متهم کرد.

در حال حاضر با توجه به تشدید وضعیت اسفناک احزاب دولت ائتلافی  ترکیه ، حزب جمهوریخواه خلق خود را برای انتخابا ت پارلمانی آینده  آماده می سازد.. در این راستا بایکال از روسای استانی حزب جمهوریخوا خلق خواسته است برای جلب آرای مردم تلاش کنند. وی از آنها خواسته است که شخصیت های دینی نظیر مولوی و حاجی بکتاش را الگوی خود قرار دهند که خود این موضوع نشان می دهد که حزب جمهوریواه خلق می کوشد با طرح مسایل مذهبی آراء مردم را جلب کند. اما باید گفت چنانچه تجربیات گذشته نشان داده است مردم مسلمان ترکیه به خوبی از ماهیت اصول دین ستیزانه آتاترک اولین رهبر حزب جمهوریخواه خلق آگاهی دارند و علاقهای  به پیروی از  اصول دین ستیزانه کمالیسم ندارند. بر همین اساس باید گفت درخشش حزب جمهوریخواه خلق تنها تا دهه  پنجاه که سیستم تک حزبی در ترکیه جریان داشت ، محدود می شود.  از اینرو  بعید بنظر می رسد که حزب جمهوریخواه خلق در آینده سیاسی ترکیه درخششی داشته باشد.

حزب دموکراسی خلق پس ازبسته شدن احزاب DEP    و  HEP جایگزین آنهاشد و اکنون بعنوان برگترین حزب مدافع حقوق نزدیک به دوازده میلیون اقلیت کرد ترکیه شناخته می شود. همین موضوع موجب نارحتی و نگرانی محافل لاییک ترکیه شد ه است.  در سال ۱۹۹۹ در انتخابات پارلمانی و محلی حزب دمو کراسی خلق (HADEP)     شعار ” لزوم پایان دادن به درگیری با شورشیان کرد“  را تبلیغ میکرد.  در انتخابات پارلمانی این سال تنها ۸/۴ درصد آراء را بدست آورد و در نتیجه از ورود به پارلمان محروم ماند. اما در انتخابات محلی این سال توانست        پست های شهرداری در  شهرهای مهم کرد نشین نظیر باتمان ، بین گول ، حکاری ، سیرت ، شیرناک و دیاربکر بدست آورد. پس از این انتخابات تا کنون ( فوریه ۲۰۰۲ ) فشار محاتفل لاییک علیه این حزب افزایش یافته است. در واقع حزب دموکراسی خلق از سوی محافل لاییک ترکیه بعنوان شاخه سیاسی حزب کارگران کردستان ترکیه (  پ. ک. ک )شناخته می شود.  پس از دستگیری اوجالان رهبر پ. ک. ک و اعلام طرح آشتی از سوی این حزب و تاکید آن در اوایل سال ۲۰۰۲ مبنی براینکه حزب شاخه نظامی خود را منحل کرده است هرچه بیشتر این نگرانی در محاتفل لاییک تقویت شد که اعضا ء حزب پ.ک.ک می کوشند بعد از این در چارچوب حزب دموکراسی خلق که تنها حزب  قانونی و محبوب کردها شناخته می شود ، فعالیت کنند.

حزب دموکراسی خلق در اول سپتامبر ۲۰۰۰ به مناسبت روز جهانی صلح خواستار برسمیت شناخته شدن حقوق و موجودیت اکراد در ترکیه در چارچوب قانون اساسی ترکیه شد. همین موضوع باعث شد که محافل لاییک با زدن انگ تجزیه طلبی  فشارها علیه این حزب را افزایش دهند. بطوریکه دو ماه بعد ” احمد توران دمیر“  رهبر حزب دموکراسی خلق توسط دادگاه امنیت دولتی ازمیر واقع در غرب ترکیه به اتهام تبلیغات جدایی طلبانه به ده ماه زندان محکوم  شد. دو ماه پس از این حادثه نیز ” سردار تانش“  مسوول حزب دموکراسی خلق شعبله سیلوپی  و”  ابو بکر دنیز“  عضو شورای مرکزی  این حزب ناپدید شدند که منجربه تظاهرات  اعتراض آمیز در مناطق کرد نشین ترکیه شد.

 تحرکات حزب دموکراسی خلق از اواخر سال ۲۰۰۱ که  پارلمان ترکیه با اصلاح بیش از سی ماده  از قانون اساسی ترکیه زمینه اعطاء برخی آزادیهای فرهنگی و اجتماعی به اقلیت ها را فراهم ساخت ، افزایش یافته است. باتوجه به مقاومت محافل لاییک در مقابل اعطا ء آزادیهای فرهنگی و اجتماعی به اقلیت ها با هدایت حزب دموکراسی خلق هزاران دانشجو و شهروند کردی از اوایل سال ۲۰۰۲ به تظاهرات اعتراض آمیز دست زدند که بیش از هزار نفر آنها تنها در ماه ژانویه ۲۰۰۲ بازداشت شدند.

در هر حال باید گفت با توجه به  سیر صعودی محبوبیت حزب دموکراسی خلق ترکیه در میان اکراد این کشور  و نگرانی محافل لاییک از این موضوع و نظر به نحوه برخورد گذشته نظام لاییک ترکیه با احزاب کرد گرا نظیر احزاب دموکرات کردستان ترکیه ، سازمان آزادیبخش ملی کردستان ، کانون فرهنگی – انقلابی شرق ، حزب آزادیبخش کردستان ، رزگاری ، حزب سوسیالیست کردستان ترکیه ، حزب پیشرو کارگری کردستان ، اتحادیه کارگران کردستان ، حزب آدارزگاری ، حزب الله ، جهاد اسلامی ، حزب الدعوه ، حزب التحریر ، رابطه العالم الاسلامی ، حزب اسلامی کردستان و حزب الله کردستان بنظر می رسد حزب  دموکراسی خلق هرچه به موعد  انتخابات پارلمانی ترکیه نزدیک می شویم  با فشار بیشتر و حتی احتمال انحلال روبرو است. چرا که باتوجه به وضعیت اسفناک احزاب دولت ائتلافی ترکیه و بی اعتمادی عمومی به آنها احتمال پیروزی حزب دمو کراسی خلق در انتخابات آینده در صورت برقراری شرایط دموکراتیک بعید نیست  بویژ ه اینکه عملا ” با تغییرات کلی و مبهم که ژانو یه  ۲۰۰۲ در مواد ۳۱۲ و ۱۵۹ قانون اساسی جزایی ترکیه صورت گرفت  و طی آن  هرگونه اظهار نظری در مور د اقلیتها میتواند به اظهار علیه تمامیت ارضی تلقی  شود ، هرچه بیشتر زمینه برای حبس رهبران حزب دموکراسی خلق  انحلال آن فراهم شده است.

حزب اتحاد بزرگ در ۲۹ ژانویه ۱۹۹۳ توسط محسن یازیجی اوغلو تاسیس شد. این حزب تاکنون در انتخابات عمومی ۱۹۹۵ و آوریل ۱۹۹۹ شرکت کرده است۰ ولی در هیچ یک از ایـــن    انتخابات  موفق به کسی ۱۰% لازم آراء برای ورود به پارلمان نشده است.این موضوع از دلایل متفاوتی از جمله تبلیغات منفی محافل لاییک ، عدم انسجام درونی و عدم تبلیغات لازم ازسوی حزب اتحاد بزرگ ناشی می شود.

حزب اتحاد بزرگ دارای گرایش به  هواداری از  اسلامگرایان است. این حزب  در حال حاضر یکی از احزاب حامی لغو ممنوعیت  حجاب است. در همین راستا محسن یازیجی اوغلو رهبر حزب اتحاد بزرگ بارها تاکید کرده است که در قانون اساسی ترکیه آشکارا بر این نکته تاکید شده است ” هرکس میتواند از حق آموزش بهره مند شده و کسی نمی تواند مانع آن شود “ اما در عمل یک عده دانش آموز و دانشجو بخاطر اعتقادشان و رعایت حجاب از حق تحصیل محرو م می شوند.

وی در این خصوص بارها احزاب دولت ائتلافی ترکیه ( دموکراتیک چپ ، مام میهن و حرکت ملی) را متهم به بی عدالتی و حمایت از محافل تندرو لاییک کرده است.  در این خصوص یازیجی اوغلو  بارها حزب  حرکت ملی را که با شعار حمایت از حجاب به قدرت رسید، مورد انتقاد شدید قرار داده است. در همین راستا محسن یازیجی اوغلو اواخر اردیبشت ماه ۱۳۷۹ از حزب حرکت ملی بعنوان قمر حزب دمو کراتیک چپ توصیف کرد.

در عین حال حزب اتحاد بزرگ بشدت منتقد عملکرد سیاسی و اقتصادی دولت اجویت است. بعنوان مثال وی در اوایل فروردین ماه ۱۳۸۰ همزمان با معرفی کمال درویش بعنوان وزیر اقتصادی ترکیه در اوج بحران اقتصادی ترکیه  با اشاره به اینکه درویش مهره مورد اعتماد و چهارم امریکاست ، تاکید کرد دولت اجویت به مردم دروغ گفته است و خیانت کرده است. رهبر اتحاد بزرگ  پیشنهادکرد سه حزب دولت ائتلافی ( دموکراتیک چپ ، مام میهن و حرکت ملی ) باهم یکی شوند و کمال درویش در راس  آن قرار گیرد.

در عین حال  حزب حرکت ملی بارها از اقدام نظامیان در ساقط کردن دولت ائتلافی اربکان ـ چیللر انتقاد کرده است. در همین راستا  محسن یازیجی اوغلو در اواخر آوریل ۲۰۰۱ تاکید کرد، دولت اجویت با گسستن پیوند دولت و ملت بعد از روند ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ به روی کار آمده است. وی دوهفته بعد تاکید کرد دولتی که حمایت مردمی را نداشته باشد ، نمی تواند دولت باشد.

بنظر می رسد استراتژی حزب اتحاد بزرگ در انتخابات آینده ائتلافها با سایر احزاب است. در همین را ستا محسن یازیجی اوغلو اواخر آوریل ۲۰۰۱ از کلیه ناسیونالیست ها ، دموکراتها ، محافظه کاران و تمامی کسانی که نامشان آلوده به سوء استفاده ها نشده است ، دعوت کرد تا در حزب اتحاد بزرگ گرد هم آیند.