از جمله ابتکارهایی که برای افزایش نقوذ در قفقاز و آسیای مرکزی توسط ترکیه پس از فروپاشی شوروی مطرح شد ، برگزاری نشست های سران کشورهای ترک زبان شامل پنج کشور آسیای مرکزی ، جمهوری آذربایجان ، ترکیه و بخش ترک نشین قبرس بود . از سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۰ شش نشست سران ترک سوی برگزار شد .نشست های کشورهای “ترک سوی” از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۶ و در واقع از اواخر دوره ریاست جمهوری سلیمان دمیرل در ترکیه دیگر برگزار نشد. از جمله دلایل برگزار نشدن این نشست ها در واقع آشکار شدن اختلافات سیاسی و اقتصادی میان اعضاء و نیز مشخص شدن هرچه بیشتر افتراقات فرهنگی و تمدنی میان ترکیه با کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی بود . بطوریکه حضور سران کشورهای ترک زبان با مترجم در این نشست ها ، برای محافل سیاسی سوال برانگیز شده بود که چرا در یک نشستی که ادعا می شود ، همه ترک هستند ، سران با مترجم حضور یافته اند . از سوی دیگر فاش شدن تلاش ترکیه برای کودتا در جمهوری آذربایجان در مارس سال ۱۹۹۵، فاش شدن نقش ترکیه در تلاش برای ترور نافرجام اسلام کریم اف رئیس جمهوری ازبکستان در سال ۱۹۹۶ ، بروز اختلافات برسر انرژی دریای خزر میان ترکمنستان و جمهوری آذربایجان درسال ۱۹۹۹ و همزمان با مطرح شدن خط لوله انتقال گاز ترانس خزر نشان داد که بر خلاف ادعاها ، برای کشورهای آسیای مرکزی مسایل اقتصادی وسیاسی بر همبستگی قومی و زبانی اولویت دارد. همین موضوع نیز باعث شد که نشست های سران کشورهای ترک زبان از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ برگزار نشود . برغم این وقفه شش ساله , در سه ماه اخیر ترکیه دو بار میزبان نشست سران کشورهای ترک زبان بوده است. برگزاری این دو نشست این سوال را در افکار عمومی منطقه مطرح کرده است که چه عاملی باعث ازسرگیری نشست های ترک سوی شده است ؟ برخی از ناظران سیاسی این موضوع را با تحرکات و توطئه های بیگانگان در منطقه از جمله طرح خاورمیانه جدید مرتبط می دانند و معتقدند که که کشورهای ترک سوی نیز با دلبستن به کسب امتیازات وعده داده شده از سوی بیگانگان اقدام به تقویت نشست های ترک سوی کردند . اگرچه مقامات ترکیه و جمهوری آذربایجان ارتباط این نشستها با سیاست های پان ترکیستی و پان آذریستی را رد می کنند , اما آنچه مسلم است اینکه حتی اگر چنین هدف نیز دنبال شود در وهله اول نتایج منفی آن را خود ترکیه و جمهوری آذربایجان متقبل می شوند . بسیاری از کارشناسان سیاسی بر این باروند که ترکیه و جمهوری آذربایجان سالها ست که هزینه سیاست های پان ترکیستی و پان آذریستی را می پردازند .
سیاست های پان ترکیستی همواره در سیاست خارجی و داخلی ترکیه پس از تاسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ مورد توجه بوده است . اما با گذشت سالهای متمادی برای بسیاری از محافل ترکیه نیز مشخص شده است که پیگیری سیاستهای پان ترکیستی در عمل نفعی برای آنکارا نداشته است و تنها برای اغراض سیاسی غرب بکار گرفته شده است . برای سالهای متمادی پیگیری سیاستهای پان ترکیستی هاله ای از تنش و بی اعتمادی بر مناسبات ترکیه با کشورهایی نظیر روسیه ، ایران و چین ایجاد کرده و مانع همکاریهای سازنده این کشورها شده است . بعنوان نمونه روسیه برای سالها میزبان پ ک ک بوده است ، تا این پیام را به آنکارا بدهد که نباید مسایل پان ترکیستی را که قفقاز شمالی روسیه را تهدید می کند ، پیگری کند .روسیه به نشست اخیر سران کشورهای ترک زبان در آنکارا نیز واکنش منفی نشان داد و این موضوع بخوبی نشان می دهد که ادامه این روند می تواند بر روابط رو به توسعه ترکیه و روسیه تاثیر منفی بگذارد . در واقع دعوت ترکیه از سران تعدادی جمهوریهای قفقاز شمالی به این نشست بشدت موجب ناخرسندی روسیه شده است .
یکی از مهمترین پیامدهای منفی پان ترکیسم برای ترکیه ، تبدیل شدن مساله کشتار۱۹۱۵ ارامنه بعنوان یک چالش جدی برای آنکارست . نکته مهم اینکه سیاستهای پان ترکیستی در داخل ترکیه نیز نه تنها وفاق ایجاد نکرده بلکه از یک سو موجب ناخرسندی مردم مسلمان ترکیه که مخالف ناسیونالیسم قوم گرایانه هستند ، شده و از سوی دیگر نیز موجب ایجاد بحران قومیت ها در ترکیه شده است . در واقع بسیاری از محققان مساله کردها در ترکیه را زائیده تفکرات پان ترکیستی عنوان می کنند ، تفکراتی که حتی موجودیت کرد و اصلاً وجود اقلیت قومی در ترکیه را قبول ندارد و معتقد است که همه افراد در ترکیه ترک هستند ، برخی اصیل و برخی کوهستانی ، چنین تفکری باعث شده که برای دهه های متمادی مناطق کردنشین ترکیه به محل عصیان در مقابل حکومت مرکزی تبدیل شود . در عین حال اغلب ناظران سیاسی معتقدند جمهوری آذربایجان نیز عملاً در مناقشه قره باغ هزینه سیاست های پان ترکیستی و پان آذریستی را می دهد وبعنوان نمونه چین در سال ۱۹۹۹ با نگرانی از سیاستهای پان ترکیستی موشکهای تایفون دراختیار ارمنستان قرار داد. از اینرو کارشناسان معتقدند اوج گرفتن مباحث افراطی قومی توسط باکو و آنکارا کمکی به پیشبرد منافع ملی آنها نخواهد کرد.
دیدگاه خود را بنویسید