غالب مورخان تاریخی معتقدند که نفوذ اسلام به قفقاز بویژه در مناطقی که امروزه جمهوری آذربایجان و بخشی از قفقاز شمالی را تشکیل می دهد، به تحولات بعد از جنگ قادسیه بر می گردد. طبری در کتاب تاریخ طبری در ذکر حوادث قادسیه که در سال ۲۲قمری ۴۳۲ م صورت گرفت، می نویسد در این جنگ دو سردار ایرانی با مسلمانان جنگیدند. یکی اسفندیاز پسر فرخ زاد و دیگری بهرام فرخ زاد که این دو برادران رستم فرخ زاد سردار معروف جنگ قادسیه بودند . بگفته طبری بکیر بن عبد الله با اسفندیاز جنگید و او را اسیر کرد و بهرام بن فرخ زاد با عتبه بن فرقد جنگید و مغلوب او شد و بعد از یک جنگ سخت مرزبان وقت آذربایجان ایران به نمایندگی از مردم منطقه با مسلمانان صلح کرد که۸۰۰۰۰ در هم بپردازد و در برابر آن مسلمانان کسی از مردم آذربایجان ایران را نکشند و اسیر نکنند و آتشکده ای را ویران نسازند .
بعد از نبرد قادسیه و نهاوند سپاه اسلام به سواحل رود ارس رسیدند ودر مناطق ورودی آران و ارمنستان مستقر شدند. با به خلافت رسیدن عثمان سپاه اسلام به سوی آران (جمهوری آذربایجان) گرجستان و ارمنستان حرکت کرد .چنین بنظر میرسد که فتح این مناطق در سالهای ۲۴-۲۶قمری ۴۵۱-۶۴۷میلادی صورت گرفته است و فاتحان سپاه اسلام « حبیب ابن مسلم مهری» و «سلمان بن ربیعه باهلی» بودند. سلمان بن ربیعه به شهرهای بیلقان و بردع (=بردع ،پرتو )در آمد و تا شروان که بخشی از سرزمین آران بود، پیش رفت .
برخی از محققان معتقدند که از طریق صلح سپاهیان اسلام وارد این مناطق شدند. بنظر چنان می اید که مردم آران با آمدن سپاه اسلام به صلح راضی شده اند. اما چون مفاد این صلح هزینه فاتحان و مخارج سپاهیان ایشان را کفایت نمی کرد، مقرر شد تا علاو ه بر خراج جزیه هم از ایشان بستانند . از نظر احکام اسلامی مناطقی که با زور فتح شده باشد مفتوح الحنوه شمرده می شوند و به همین جهت باید جزیه نیز به دولت اسلامی پرداخت کنند.
از روایات تاریخی چنین بر می آید که تا دوران عثمان ارتباط سپاه اسلام با مردم این مناطق از طریق عهدنامه ها صورت می گرفت و این عهد نامه کاری با دین مردم نداشتند. ولی از آغاز دوره حکومت عثمان و حضرت علی (ع)جمعی از اعراب که اهل عطاء و دیوان نامیده می شدند در این مناطق ساکن شدند . این اشخاص مامور بودند که مردم را به اسلام دعوت کنند . احتمال قوی می رود که دعوت مردم این منطقه به اسلام به دستور امام علی (ع)باشد . زیرا چنانچه از سیره آن حضرت بر می اید وی سخت طرفدار ملل مغلوب بوده است و می خواست با دعوت مردم به اسلام ضمن عمل به تکالیف اسلامی خود ، از فشار مالیات سرانه (جزیه) و تحمیلات دیگر بر اقوام زیر دست بکاهد . چرا که در صورت پذیرش اسلام جزیه به آنها تعلق نمی گرفت . احتمالاً به همین جهت می باشدکه بعد از ورود سپاهیان اسلام به آران مردم این مناطق ارادت خاصی به خاندان علی (ع)دارند و این یکی از علل ترویج شیعه در این مناطق می باشد که در دوران صفویان رسمیت یافت . بویژه اینکه چنانچه بلاذری مورخ معروف مسلمان می نویسد عثمان سیاستی را در پیش گرفت که بر اساس آن با تصاحب مناطق از طریق زور صاحبان این زمینها را به کارگران و بزرگران خود تبدیل می کرد. این موضوع با سیاست حضرت علی (ع)برای دفاع از حقوق مردم سرزمینهای فتح شده مغایرت داشت.
بدین ترتیب باید گفت نفوذ اسلام به آران از قرن هفتم میلادی آغاز شد. مردم این مناطق برغم وقوع برخی قیامهای مزدکی مانند قیام بابک خرمدین در آذربایجان ایران از این تاریخ به بعد مسلمان مانده اند . مردم این مناطق تا دوران حکومت صفویان به خاطر سلطه حکومتهای سنی مذهب بنی امیه و بنی عباس سنی بودند ، ولی از همان آغاز مردم این مناطق بویژه تحت تاثیر سیاست حضرت علی (ع)برای دفاع از ملل مغلوب از ارادتمندان خاندان آن حضرت بودند وبه همین جهت نیز با اعلام شیعه به عنوان مذهب رسمی ایران ، مردم جمهوری آذربایجان که در آن زمان تحت حکومت ایران و جزء سرزمین ایران بودند ، مشتاقانه از آن استقبال کردند . البته پیش از آن نیز بویژه از قرن هشتم هجری در دوران اولجایتو مبلغان شیعی به منطقه راه پیدا کردند و در نتیجه از آن زمان مذهب شیعه در آران رونق فراوان یافت . بطوریکه هم اکنون اکثریت مردم جمهوری آذربایجان را شیعیان تشکیل می دهند و سنی ها بیشتر در میان تالشی ها و لزگی ها و قفقاز شمالی هستند .
با جداشدن قفقاز بر اساس قراردادهای ۱۸۱۲ گلستان و ۱۸۲۸ ترکمنچای و تلاش تزارهای روسیه برای زدون علایق فرهنگی و دینی مردم این خطه ، آنها همچنان بر عقاید دینی و مذهبی خود پایبند ماندند . حتی در قفقاز مفهوم قوم گرایی کاملا با دین عجین شده است . بطوریکه در طول مبازرات مردم مسلمان این مناطق با توسعه طلبی روسها آنها از خود به عنوان مسلمان در برابر روس ها نام می بردند .
با آغاز حکومت کمونیستها و تشکیل اتحادجماهیر شوروی تمامی مسلمانان در قفقاز در برابر محدودیت های فراوانی قرار گرفت. این روند بعد از فروپاشی شوروی به شکلی دیگر و این بار با مدیریت غرب و صهیونیسم بین الملل ادامه یافته است، اما مردم این مناطق تلاش کرده اند که هویت اسلامی خود را حفظ کنند.