طی سالهای گذشته مساله قاچاق فرآورده های سوختی شامل بنزین ، گازوئیل و نفت سفید از ایران به ترکیه به معضلی جدی تبدیل شده است . علت این قاچاق ارزان بودن قیمت بنزین و گازوئیل در ایران و گران بودن آن در ترکیه است . بطوریکه قیمت بنزین در ترکیه بیش از ده برابر قیمت آن در ایران است. قاچاق سوخت از ایران به ترکیه یکی از طریق جاسازی در اتوبوس ها، کامیونها و ماشین های سنگین که از ایران عازم ترکیه هستند ، انجام می شود .تعداد این وسایط نقلیه سنگین که از ایران به ترکیه می روند، قابل توجه بوده و کنترل آنها نیز به آسانی میسر نیست. بعنوان نمونه در سال ۲۰۰۴ بیش از ۱۱۰ هزار کامیون و اتوبوس ایرانی حامل کالا و مسافر وارد ترکیه شده اند. روش دیگر برای قاچاق سوخت از ایران به ترکیه که بیشتر مرسوم است، استفاده از چارپایان است که با عبور غیر مجاز از طریق مناطق صعب العبور مرزی انجام می شود .
برغم تاکیدها و مبارزه ایران با قاچاق سوخت از ایران به ترکیه و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه ملی ، تاکنون روند قاچاق سوخت بطور محسوسی پایین نیامده است . ناظران علت این موضوع را عدم مقابله جدی ترکیه با این روند می دانند . اساساً ترکیه بعنوان یک کشور فقیر از لحاظ انرژی فسیلی ، تلاش دارد به انحاء مختلف و از راههای ارزان خلاء کمبود انرژی خود را جبران کند . در این راستا نیز گفته می شود سالانه هشت میلیارد تن گازوئیل و بنزین قاچاق از کشورهای مختلف نظیر روسیه ، اوکراین ، بلغارستان ، نخجوان و ایران وارد ترکیه می شود.
در عین حال برخی از اقدامات ترکیه بطور غیر مستقیم به معضل قاچاق در مرز ایران و ترکیه دامن می زند . در این راستا سخت گیریهای بی مورد گمرکی از سوی ترکیه و عدم فعال کردن بازارچه های مرزی و ایجاد نکردن مراکز آزاد تجاری بر گسترش قاچاق تاثیر گذاشته است. چرا که بگفته اقتصاد دانان یکی از آثار فعالیت مراکز تجاری مرزی در واقع کاهش پدیده قاچاق در مناطق مرزی است. شکی نیست که تسهیل و تسریع در عملیات ترخیص کالا، منجر به بالا بردن ریسک قاچاق برای قاچاقچیان و کاهش سود قاچاق خواهد شد و صادرات و واردات کالا از عوامل مهم کاهش میزان قاچاق است.
از سوی دیگر بعلت محروم بودن مناطق مرزی ترکیه با ایران ، این روند نیز به افزایش قاچاق سوخت از ایران به ترکیه شدت بخشیده است. در مناطق مرزی ترکیه با ایران در کنار دامداری و کشاورزی ، در عمل تجارت با ایران منبع اصلی امرار معاش محسوب می شود. دولت های ترکیه اساساً در هشت دهه گذشته به دلیل اغراض سیاسی و امنیتی در مناطق کردنشین جنوب شرق ترکیه سرمایه گذاری نکرده اند. در سالهای اخیر دولت ترکیه برای کاهش اعتراضات مردم این مناطق بدنبال تقویت ارتباطات تجاری این مناطق با ایران است و طی سالهای اخیر آمدن هیات هایی از وان، آغری، ایغدیر و حتی ترابوزان به استانهای آذرنشین ایران نشاندهنده این موضوع است. حتی اتاق صنایع و بازرگانی استان «وان» در گزارشی به دولت ترکیه، بر نقش تجارت مرزی در توسعه اقتصاد کشور و محرومیت زدایی از مناطق شرقی ترکیه تاکید کرده و خواهان تقویت آن شده است. براساس این گزارش می توان تنها حجم تجارت مرزی استان وان با ایران را به بیش از ۳۰۰ میلیون دلار در سال رساند. باید گفت برخی از استانهای ترکیه نظیر استان آغری بر سر راه ترانزیت ایران به اروپا قرار دارند و با ایران تجارت نزدیک مرزی دارند . با وجود این در کنار این تجارت مرزی سودمند ، بعلت اهمال کاری هایکه از سوی دولت ترکیه می شود، قاچاق سوخت از ایران به ترکیه در حال افزایش است. بگفته مدیر عامل شرکت فرآورده های نفتی ج . ا. ایران روزانه سه میلیون تن انواع مواد سوختی (بنزین، گازوئیل و نفت سفید) از ایران قاچاق می شود که بخش قابل توجهی از آنها به ترکیه قاچاق می شوند. دولت ایران تلاش زیادی برای جلوگیری از این روند انجام داده است ، بطوریکه با تلاش های صورت گرفته، سالانه تنها در گمرک بازرگان سه میلیون تن گازوئیل قاچاق کشف می شود . جالب اینکه طرفهای ترک تلاش دارند که اتباع ایرانی را در این خصوص را مقصر نشان دهند. این در شرایطی است که در بین قاچاقچیان دستگیر شده سوخت در ایران ، دهها تبعه ترکیه وجود دارد که ایران بارها آنها را که بمنظور قاچاق سوخت ، بطور غیر قانونی وارد ایران شده بودند دستگیر و سپس تحویل آنکارا داده است.
در این میان ماموران امنیتی ترکیه طی ماههای اخیر به بهانه مبارزه با قاچاق سوخت و پس از ناکامی برخی از شرکت های مشکوک ترکیه برای سرمایه گذاری در ایران ، شروع به برخوردهای خشن و تضییع حقوق اتباع ایرانی به بهانه قاچاق سوخت کرده اند . این در شرایطی است چنانچه اشاره شد ، نقش اصلی در این پروسه را اتباع ترکیه بر عهده دارند . در واقع یکی از دلایل اینکه کشفیات قاچاق گازوئیل و بنزین در مناطق نزدیک ترکیه با مرز ایران ، حتی بمیزان یک دهم ایران نیز نیست، بخاطر آن است که نیروهای مرزبانی و امنیتی ترکیه در این پروسه شرکت دارند و سالانه میلیونها دلار از این اقدام پول به جیب می زنند . اساساً در منطقه ، ترکیه به کشور مافیاها مشهور است. چرا که بر اساس آمار رسمی که چندی پیش عبدالقادر آکسو وزیر کشور ترکیه ارایه کرد، در ترکیه بیش از ۱۵۰ گروه مافیایی وجود دارد که بیش از ۲۳ هزار نفر نیروی مسلح در اختیار دارند . بر اساس گزارشها مافیا در ترکیه از حمل مواد مخدر و قاچاق سوخت تا گرداندن کلوپهای ورزشی فعالیت می کند. در چنین شرایطی نیز مطبوعات ترکیه دو سال پیش فاش ساختند که کامیونها حامل مواد مخدر توسط برخی از پلیس ها اسکورت می شوند . در چنین شرایطی نیز اغلب ناظران امیدی به اینکه دولت ترکیه گام جدی برای کاهش قاچاق سوخت از ایران به ترکیه که سالانه میلیونها دلار ضرر متوجه تهران می سازد، بردارد ، ندارند . اما جای تعجب است که دولت ترکیه برای سرپوش گذاشتن روی این موضوع و در مواقعی که اغراض سیاسی اش ایجاب می کند ، تعدادی از اتباع ایرانی را به بهانه قاچاق سوخت دستگیر کرده و توهین آمیز با آنها برخورد می کند . چنانچه در چارچوب همین اغراض سیاسی سالهای پیش نیز شاهد اقدامات مشابه نیروهای امنیتی ترکیه نظیر حمله پلیس ترکیه به محل استقرار ایرانیان در آنکارا و استانبول و دیگر شهرها به بهانه های واهی و بدرفتاری با ایرانیان بودیم . در هر حال باید گفت شکی نیست که راه مقابله با قاچاق سوخت این رویکرد نیست و در ترکیه اگر در این مسیر صداقت داشته باشد ، باید از خود ماموران و اتباع خود شروع کند و ایران را عملاً در زمینه مبارزه با قاچاق یاری دهد .