به گزارش منابع خبری سرانجام پس از چند سال اختلاف و ماهها مذاکره، روسیه اواخر ژوئن ۲۰۰۱ پایگاه وازیانی (Vaziany) یکی از چهار پایگاه خود در گرجستان را رسما تحویل مقامات گرجستان داد.
روسیه چهار پایگاه نظامی در گرجستان دارد. این پایگاهها شامل پایگاه وازیانی در نزدیکی تفلیس، پایگاه گودائوتا (Godvote) در منطقه خودمختار آبخازیا، پایگاه باتومی(Butumi) در بندر باتومی در سواحل دریای سیاه و پایگاه آخالکالاکی (Akhalkalaki) در استان آخالکالاکی در جنوب گرجستان، که اکثر مردم آن ارمنی هستند، می باشند. طی سالهای گذشته وجود چهار پایگاه نظامی روسیه در گرجستان به موضوعی بسیار بحث انگیز در روابط تفلیس ـ مسکو تبدیل شده است. اما اختلافات دو کشور بطور جدی از دسامبر ۱۹۹۹ آغاز شده است. دسامبر ۱۹۹۹ و همزمان با برگزاری اجلاس سران سازمان امنیت و همکاری اروپا(OSCE) در استانبول ترکیه، سران روسیه و گرجستان موافقتنامه ای امضاء کردند که براساس آن هر چهار پایگاه روسیه در گرجستان تا پایان سال ۲۰۰۴ تخلیه شود. براساس این موافقتنامه می بایست تخلیه دو پایگاه وازیانی و گودائوتا از اوت ۲۰۰۰ آغاز و در ژوئن ۲۰۰۱ پایان یابد. همچنین تخلیه دو پایگاه باتومی و آخالکالاکی از جولای ۲۰۰۱ آغاز و در پایان سال ۲۰۰۴ تمام می شد. به باور کارشناسان سیاسی تنها عاملی که باعث شد روسیه در دسامبر ۱۹۹۹ چنین موافقتنامه ای را با گرجستان امضاء کند تلاش برای کاهش انتقادات کشورهای غربی بود. کشورهای غربی تاکید داشتند که روسیه با انتقال تجهیزات نظامی فراوان به چچن و قفقاز شمالی، موافقتنامه کاهش سلاحهای متعارف در اروپا را نقض کرده است.
اما عملا روسیه پس از امضای موافقتنامه دسامبر ۱۹۹۹، چندان به تعهداتش در تخلیه پایگاههای نظامی روسی در گرجستان پایبند نبوده است. روسیه تاکید دارد که به علت مشکلات مالی نمی تواند پایگاههای خود در گرجستان را در موعد پیش بینی شده در موافقتنامه دسامبر ۱۹۹۹ تخلیه کند. در همین راستا مسکو خواهان فعالیت پایگاههای باتومی و آخالکالاکی تا ۱۵ سال دیگر است. در عین حال به تعهد خود برای تخلیه پایگاه گودائوتا تا ژوئن ۲۰۰۱ نیز عمل نکرده است.
به باور کارشناسان سیاسی روسیه به هیچ وجه تمایلی به تخلیه همه پایگاههای نظامی خود در گرجستان لااقل در یک برهه زمانی میان مدت ندارد. از اینرو نیز تاکنون هفت دور مذاکرات نظامی روسیه و گرجستان که از سال ۱۹۹۹ آغاز شده است، به نتیجه ای مشخص نرسیده است. این مذاکرات میان ایلیاکلبانف معاون نخست وزیر روسیه و ایراکلی مناقار شویلی (Irakly Menagarshvilli) وزیر امور خارجه گرجستان انجام شده است. در واقع روسیه به دو دلیل مهم حاضر به تخلیه هر چهار پایگاه نظامی اش در گرجستان نیست. اول اینکه روسیه مطمئن است که تداوم فعالیت این پایگاهها موجب تداوم و افزایش نفوذ روسیه در منطقه قفقاز جنوبی خواهد شد. روسیه منطقه قفقاز جنوبی را به عنوان یکی از مناطق خارجه نزدیک و حیاط خلوت خود می داند که نفوذ مسکو در آنجا در بقای فدراسیون روسیه نقش حیاتی دارد. از اینرو نیز روسیه تنها کشوری است که رسما در دکترین نظامی اش، قفقاز را در حیطه منافع حیاتی خود قرار داده است. روسیه قفقاز جنوبی را به عنوان آخرین سنگر برای مقابله با تهاجم ناتو و غرب بویژه پس از بحران بالکان و تضعیف مسکو در آن منطقه، می داند. از اینرو روسیه در کنار ابزارهای اقتصادی، انرژی و پیمانهایی نظیر جامعه کشورهای مشترک المنافع(CIS)، می کوشد با تداوم فعالیت پایگاههایش در این منطقه، نفوذاش را در قفقاز جنوبی افزایش دهد. بر این اساس به باور کارشناسان سیاسی، روسیه در خوشبینانه ترین حالت تنها راضی خواهد شد که بخشی از پایگاههای نظامی اش در گرجستان به ارمنستان منتقل شود.
برخی از پایگاههای نظامی روسیه در گرجستان اهمیت فوق العاده ای برای مسکو دارند. به عنوان مثال در پایگاه روسی گودائوتا در آبخازستان بزرگترین ایستگاه رادار روسیه در منطقه دریای سیاه قرار دارد. در عین حال وجود پایگاه باتومی در سواحل دریای سیاه، حضور روسیه در این حوزه استراتژیک را در مقابل رقبایی نظیر ترکیه بسیار افزایش می دهد.
همچنین پایگاه آخالکالاکی در جنوب گرجستان امکان حضور روسیه در جنوب گرجستان و نیز در نزدیکی جمهوری آذربایجان که از نظر مسکو به عنوان یک جمهوری سرکش محسوب می شود، افزایش می دهد. به باور کارشناسان سیاسی عامل دومی که باعث عدم تمایل روسیه به تخلیه هر چهار پایگاه نظامی اش در گرجستان شده است، ترس مسکو از احتمال استقرار نیروهای ناتو و غرب در این پایگاههاست. اهمیت این موضوع بحدی است که طی دو ـ سه ماه گذشته ادوارد شوارد نادزه رئیس جمهور گرجستان تاکید کرده است که تفلیس احتمالا در سال ۲۰۰۲ سیاست بیطرفی را در پیش خواهد گرفت. در عین حال رئیس جمهور گرجستان هرگونه مشارکت احتمالی تفلیس در اتحادهای نظامی را رد کرده است. با این وجود به نظر نمی رسد روسیه نسبت به صحت اظهارات شواردنادزه اطمینان داشته باشد. بویژه اینکه گرجستان مارس گذشته در اقدامی قابل تامل پایگاه هوائی مارنئولی در نزدیکی تفلیس را به مدت ۵ سال به ترکیه یکی از اعضاء برجسته ناتو واگذار کرد. دو هفته پیش نیز بزرگترین مانور نظامی ناتو در گرجستان در بیخ گوش روسیه برگزار شد. بر این مجموعه باید کمک مالی آشکار غرب به گرجستان برای بیرون راندن نظامیان روسیه از این کشور و تاکید کالین پاول وزیر امور خارجه آمریکا در مارس گذشته بر حمایت آمریکا از تفلیس در مساله پایگاههای نظامی را افزود.
در عین حال روسیه معتقد است تخلیه کامل پایگاههای نظامی اش در گرجستان ابتکار عمل مسکو در این جمهوری را کاهش می دهد. در همین راستا برخی از محافل سیاسی روسیه تاکید دارند که چگونه عدم حضور نظامی روسیه در جمهوری آذربایجان باعث درخواست رسمی باکو از ناتو و کشورهای غربی برای استقرار پایگاه نظامی در شبه جزیره آبشوران و منطقه ناسنوسی جمهوری آذربایجان شده است. همچنین روسیه معتقد است که تخلیه کامل هر چهار پایگاه نظامی اش در گرجستان می تواند منجر به طرح درخواستهای مشابه بویژه در مولداوی و حتی در جمهوری تاجیکستان بشود. مجموع این عوامل باعث شده است که روسیه خواهان فعالیت حداقل دو پایگاه نظامی اش در گرجستان به مدت حداقل ۱۵ سال دیگر بشود. اما در طرف مقابل گرجستان مصرانه خواهان تعطیلی هر چهار پایگاه نظامی روسیه در خاک خود است. به باور کارشناسان سیاسی گرجستان به سه دلیل خواهان برچیده شده هر چهار پایگاه نظامی روسیه در خاک این کشور است: اول اینکه برخی محافل سیاسی گرجستان معتقدند حضور نظامی روسیه ابتکار عمل تفلیس در مسائل سیاسی بویژه در حل و فصل مناقشات آبخازیا و اوستیای جنوبی را کاهش می دهد. از نظر تفلیس روسیه از پایگاههای نظامی اش در گرجستان به عنوان یک اهرم فشار برای وادار کردن تفلیس برای تعدیل در سیاست غربگرایانه اش استفاده می کند. سال گذشته ۲۲ حزب سیاسی گرجستان با صدور بیانیه مشترکی اعلام کردند تا زمانی که حضور نظامی روسیه در گرجستان وجود دارد، مناقشه های آبخازیا و اوستیای جنوبی حل و فصل نخواهد شد. دسامبر ۲۰۰۰ نیز شورای عالی «آبخازیای در تبعید» با صدور بیانیه ای مدعی فروش تجهیزات نظامی به جدایی طلبان آبخازیایی از طریق پایگاههای نظامی روسیه شد. بویژه اینکه مقامات عالیرتبه جمهوری خودخوانده آبخازیا بارها مخالفت خود را با تعطیلی پایگاه روسی گودائوا در آبخازیا اعلام کرده اند.
به باور کارشناسان سیاسی عامل دومی که باعث درخواست تفلیس برای تعطیلی هر چهار پایگاه نظامی روسیه در گرجستان شده است، مربوط به سیاست ناتوگرایانه تفلیس است. مقامات تفلیس به این موضوع واقف هستند تا زمانی که حضور نظامی روسیه در گرجستان ادامه دارد در اجرای سیاست ناتوگرایی خود موفق نخواهند شد. مقامات گرجستان با چنین بینشی در سال ۱۹۹۹ از پیمان امنیت دسته جمعی جامعه کشورهای مشترک المنافع خارج شدند.
به باور کارشناسان سیاسی عامل سومی که باعث درخواست تفلیس برای تعطیلی هر چهار پایگاه نظامی روسیه در گرجستان شده است، تلاش تفلیس برای امتیازگیری از روسیه است. روسیه و گرجستان اختلافات عدیده ای در مورد همکاریهای امنیتی بویژه در خصوص بحران چچن، مسائل CIS، انتقال انرژی و رژیم ویزا دارند. تفلیس با آگاهی از اهمیت پایگاههای نظامی روسیه در گرجستان می کوشد با فشار به مسکو ضمن افزایش اجاره این پایگاهها، روسیه را به لغو جاری ساختن رژیم روادید برای اتباع گرجستان که از ۵ دسامبر ۲۰۰۰ انجام می شود، وادار سازد و در عین حال مانع فشار مسکو در خصوص بدهیهای گرجستان به روسیه شود.
در هر حال باید گفت روسیه تا زمانی که نسبت به تهدیدآمیز نبودن تعطیلی پایگاههای نظامی اش در گرجستان بویژه در مساله تسریع حضور ناتو در قفقاز جنوبی مطمئن نباشد، به این زودی ها هر چهار پایگاه نظامی خود در گرجستان را تعطیل نخواهد کرد.