دریابان شمخانی وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران روز سه شنبه (۱۴ اسفند ) به سفر دو روزه خود به ارمنستان پایان داد . وزیر دفاع ایران در این سفر رسمی با رابرت کوچاریان رییس جمهور ، سرژ رگیسیان وزیر دفاع ، آندرانیک مارکاریان نخست وزیر و واردان اوسکانیان وزیر امورخارجه ارمنستان دیدار و در مورد مسایل امنیتی و دفاعی مورد علاقه دوجانبه و منطقه ای بحث و تبادل نظر کرد . کارشناسان سیاسی سفر وزیر دفاع ایران به ارمنستان را گامی مهم از سوی ایران برای گسترش روابط با جمهوریهای قفقاز می دانند . واقعیت این است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دگرگونیهای عمیق جغرافیای سیاسی در منطقه قفقاز به وجود آمد. پس از پایان دوره جنگ سرد، ج.ا. ایران در شمال، از موقعیت ژئوپلتیک ویژه ای برخوردار شده است. در قفقاز مسایل بزرگی چون مساله قره باغ، آبخازستان، اوسیتیای جنوبی و چچن پس از فروپاشی شوروی به بحرانهای منطقه ای و در مواردی بین المللی تبدیل شد. مرزهای ایران با ارمنستان و ج. آذربایجان دستخوش تغییرات خطرناکی شد که ناشی از جنگهای بین ج آذربایجان و ارمنستان بود. در دنیایی که از آن به عنوان عصر ارتباطات و وابستگی متقابل نام می برند، ایران نمی تواند به مسائل امنیتی قفقاز بی توجه باشد. چرا که مستقیما بر امنیت ملی ایران تاثیر می گذارند. تاریخ نشان داده است قفقاز یک منطقه برخورد به معنای واقعی کلمه است. این منطقه بسیار حساس، شکننده و بحرانی است و ایران نمی تواند به مسائل امنیتی آن توجهی نداشته باشد. در واقع چنانچه آقای روحانی دبیر شورای امنیت ملی ایران سفر اواسط ماه جولای ۲..۱، به جمهوریهای آذربایجان، ارمنستان و گرجستان تاکید کرد قفقاز در حوزه منافع حیاتی ایران قرار دارد . سفر وزیر دفاع ایران به ارمنستان از اینجهت بسیار مهم ارزیابی می شود . در این میان ارمنستان از جایگاه ویژه ای برای ایران برخوردار است . وجود اشتراکات تاریخی و فرهنگی از یک سو و وجود دیدگاهای مشابه در مسایل امنیتی قفقاز زمینه را برای گسترش رواط تهران ـ ایروان در بعد امنیتی فراهم ساخته است .
به باور کارشناسان سیاسی سفر وزیر دفاع ایران به ارمنستان از چند بعد قابل توجه است .
از جمله اینکه طی سالهای گذشته برخی از کشورهای منطقه با حمایت قدرتهای بیگانه نظیر امریکا کوشیده اند باتاسیس اتحادهای امنیتی سه جانبه نظیر اتحاد ترکیه ، جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی تحولات امنیتی منطقه را به سمت منافع منطقه ای خود سوق دهند و در این راستا تا حد ممکن کشورهای مطرح منطقه نظیر ایران را از مشارکت در تحولات امنیتی منطقه قفقاز دور نگه دارند . این روند طی ماههای گذشته با مطرح شدن تاسیس اتحاد امنیتی سه جانبه ترکیه ،گرجستان و جمهوری آذربایجان بسیار تشدید یافته است . از سوی دیگر پس از حادثه یازدهم امریکا ،کشورهای غربی بویژه امریکا و متحدان منطقه ای آن نظیر ترکیه به بهانه مبارزه با تروریسم ، سیاست ”هجوم آزاد“ به قفقاز را در پیش گرفته اند . تصمیم امریکا به اعزام نیروی دویست نفری به گرجستان و اجاره پایگاه مارنئولی گرجستان توسط ترکیه نشان دهنده این موضوع است . این در شرایطی است که ایران در چارچوب دیدگاه امنیتی خود معتقد است که هرگونه تلاش برای نظامی کردن منطقه قفقاز، ایجاد بلوک بندیهای نظامی، دخالت بیگانگان در منطقه قفقاز، نمی تواند امنیت پایدار در این منطقه ایجاد کند. بلکه امنیت منطقه باید توسط کشورهای منطقه برقرار شود . در این راستا یکی از اولویتهای سیاست خارجی ایران تعمیق روابط با کشورهای قفقاز است. از نظر ایران برقراری صلح و ثبات سیاسی در قفقاز تنها در سایه نیل به سطح مطلوبی از رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی امکان پذیر بوده و به همین لحاظ همکاری دوجانبه با این جمهوریها در راس برنامه های سیاست خارجی ایران قرار گرفته است.برهمین اساس نیز آقای شمخانی وزیر دفاع ایران در دیدار با مقامات عالیرتبه ارمنستان به این نکته تاکید کردند که شواهد تاریخ نشان داده است که همکاریهای منطقه ای بعنوان عاملی موثر برای توسعه صلح و ثبات می تواند از بروز تعارضات شکننده در حوزه های ملتهب سیاسی و امنیتی جلو گیری کند. در واقع ایران، ضمن تاکید بر لزوم همفکری و رایزنی در خصوص مسائل مهم منطقه ای با کشورهای قفقاز، به منظور جلوگیری از فرصت طلبی های قدرتهای برون منطقه ای،اعتقاد راسخ دارد که تنها راه تضمین صلح و ثبات و امنیت منطقه، همکاریهای منطقه ای است. از نظر امنیتی، ایران تلاش خود را متوجه تقویت اعتماد سازی، رفع بحرانها و تشویق صلح پایدار در منطقه قفقاز نموده است . ایران در چارچوب دیدگاه امنیتی تنش زدایانه خود در مخالفت با هرگونه نفوذ خارجی در مناطق پیرامون خود بویژه قفقاز، به تلاش دامنه داری برای تامین صلح و ثبات منطقه ای مبادرت نموده است. سفر وزیر دفاع ایران به ارمنستان دقیقا“ در این راستا صورت می گیرد .
باید گفت یکی از مهمترین اهداف تحرکات امنیتی امریکا و متحدان آن در قفقاز تدوین سیستم امنیتی قفقاز همسو با منافع خود است . طی سالها گذشته کشورهای غربگرای قفقاز نظیر جمهوری آذربایجان و گرجستان با جهت دهی امریکا و ترکیه مدل امنیتی ۲+۳+۳ متشکل از سه جمهوری قفقاز + سه کشور روسیه ، ایران و ترکیه + امریکا و اتحادیه اروپا را بعنوان مدل امنیتی قفقاز پیشنهاد کرده اند . جالب اینکه در این مدل امریکا و اتحادیه اروپا بعنوان سرپرست امنیت در قفقاز مشخص شده اند که خود این موضوع نیز نشان می دهد که پیش بینی ایران و روسیه در این مدل چیزی جزء ظاهرسازی و سرپوش گذاشتن بر اهداف امنیتی قفقاز نیست . اکنون نیز تلاش می شود که این مدل بنوعی با تضعیف هرچه بیشتر ایران در قفقاز اجراء شود . از اینرو ضرورت افزایش همکاریهای امنیتی ایران با جمهوریهای قفقاز از جمهوری ارمنستان بمنظور اجرای مدل منطقه گرای ۳+۳ کاملا “ ضروری بنظر می رسد . در این راستا ایران باتوجه به روابط قابل توجه خود با کشورهای قفقاز و به پشتوانه اشتراکات تاریخی می تواند با هدف صلح و ثبات منطقه نقش مؤثر ی در کمک به حل و فصل معضلا ت امنیتی قفقاز بردارد .بی شک ویژگیهای جغرافیای سیاسی و همگونی قومی و توانایی اقتصادی و سیاسی ایران، قدرت ایران برای ایجاد ثبات و امنیت در منطقه قفقاز را بیشتر کرده است.سفر وزیر دفاع ایران به ارمنستان نیز از این بعد قابل ارزیابی است .