سرگئی ایوانف وزیر دفاع روسیه روز پنج شنبه ( ۱۷ مرداد ) در بندر آستراخان این کشور هرگونه تهدید رزمایش گسترده این کشور در خزر علیه کشور ثالثی را رد کرد و آن را به نفع امنیت کشورهای منطقه عنوان کرد . ایوانف روز پنج شنبه بمنظور نظارت بر رزمایش روسیه در خزر وارد آستراخان شد . همزمان دومین مرحله رزمایش روسیه در خزر با عنوان ”یورش منظم“ با شرکت حدود ده هزار نیروی نظامی ، ۶۰ کشتی و ناوچه جنگی و ۴۵ فروند هواپیما و بالگرد در خزر آغاز شد . پانزدهم اوت در مرحله پایانی این رزمایش تیپ ۲۰۶ روسیه در قفقاز شمالی به ساحل داغستان منتقل و در این رزمایش شرکت خواهند کرد .
رزمایش روسیه در خزر که از اول اوت آغاز شده و تا اواسط آن ادامه خواهد داشت ، با واکنش منفی برخی از کشورهای ساحلی مواجه شده است . بعنوان نمونه ترکمنستان برغم دعوت وزیر دفاع روسیه حتی از فرستادن ناظر به این رزمایش خودداری کرده و این رزمایش را غیر معقولانه خوانده است . در واقع مهمترین نگرانی که از رزمایش روسیه در خزر است ، مساله نظامی شدن این پهنه منحصربفرد آبی است . روند نظامی شدن خزر در طی سالهای اخیر سیر صعودی داشته است . روسیه طی پنج سال اخیر ناوگروه خزر را با ناوها و هواپیماههای شناور و ناوچه ها تکمیل کرده است . در شهر کاسپیسک فرودگاه نظامی ساخته است و در آنجا یک تیپ تفنگداران دریایی را مستقر کرده است .
قزاقستان بعنوان یکی کشورهای ساحلی خزر برغم اینکه بر ضرورت غیر نظامی کردن خزر تاکید می کند. ولی نیروی دریایی خود را در خزر افزایش داده و شامل ۳۰۰۰ نیروی نظامی ، ده ناوچه گاردساحلی و سه هلی کوپتر است . جمهوری آذربایجان نیز نیروهای مسلـــــح خود را آماده مــــی کند .تا سال ۱۹۹۲ در باکو ستاد ناوگروه خزر متعلق به اتحاد شوروی بود . در نتیجه تقسیم این ناوگروه ، جمهوری آذربایجان صاحب حدود ۲۵ درصد ناوهای روآبی و بخش قابل توجهی از یگان زیردریایی شد . ترکمنستان که رسما“ از داشتن نیروی دریایی خودداری کرده است ، اخیرا“ از اوکراین ۲۰ ناو سریع السیر خریداری کرد. در ترکمنستان بعد از فروپاشی شوروی بزرگتـــرین گروه بندی نیروی هوایی در آسیای مرکزی باقی مانده است .
مساله نظامی شدن خزر پس از آنکه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه آوریل گذشته یک روز پس از اجلا س عشق آباد دستور برگزاری یک مانور بزرگ در خزر را داد هرچه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است . ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در مراجعت از اجلاس عشق آباد ، بهمراه دریادار ”ولادی میرکورایدف “ رئیس ستاد نیروی دریایی روسیه از پایگاه نیروی دریایی روسیه و یک ناو جنگی در آستراخان بازدید کرد و در پاسخ به درخواست کورایدف دستور نوگردانی ناوگان روسیه در خزر را صادر کرد. این مانور که در واقع بر خلاف تصمیمات اجلاس عشق آباد است ، می تواند پاسخی به اظهارات برخی از مقامات قزاقستان از جمله قاسم جومرات توگایف وزیر امورخارجه قزاقستان باشد که در آستانه اجلاس عشق آباد در برابر پارلمان کشورش گفت : حضور امریکا در دریای خزر پاسخگوی منافع ما در تامین امنیت ملی قزاقستان است و ما به همکاریمان با امریکا ادامه می دهیم . این اظهارات طرح رسمی ایده کشور ششم حوزه خزر است که منظور امریکا است . در چنین شرایطی دستور پوتین برای برگزاری مانور نظامی تفاسیر قابل توجه بدنبال داشت . در واقع به باور کارشناسان سیاسی یکی از دلایل اقدام روسیه در برگزاری رزمایش تحرکات نظامی گرایانه امریکا در دو سوی خزر است . در همین راستا نیز ایوانف در آستراخان تاکید کرده است :” نباید تحولات در اطراف دریای خزر را نادیده گرفت بلکه باید همه تلاش خود را در مرحله اول در مقابل تروریست های که از وضعیت فعلی منطقه ناراضی هستند متمرکز کنیم . “ ظاهرا“ به همین منظور روسیه از کشورهای ساحلی دیگر برای حضور از این رزمایش دعوت کرده است . ایران بصورت ناظر در این رزمایش حضور دارد .
در کنار این موضوع مقاما ت روسیه اهداف متعددی برای رزمایش این رزمایش عنوان کرده اند . مقامات روسیه هدف اصلی این رزمایش را تمرین اشکال مبارزه با تروریسم بین الملل ، ماهگیری غیرقانونی ،تامین امنیت فعالیتهای اقتصادی و کشتیرانی در خزر ، حفاظت از کشتیهای غیر نظامی در برابر حملات تروریستها و دزدان دریایی ، پاکسازی جزایر شمال خزر از تروریست های احتمالی ، مبارزه با قاچاق مواد مخدر ، حفظ ذخایر طبیعی ، محیط زیست و عملیات نجات دریایی عنوان کردند . پیش از این رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین نیز هدف از این رزمایش را طرح ریزی اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از نفوذ تروریست ها از مناطق آسیای مرکزی و بویژه افغانستان به روسیه اعلام کرده بود.
با وجود این برخی از کارشناسان سیاسی معتقدند روسیه از برگزاری رزمایش در خزر اهداف دیگری را دنبال می کند . رزمایش طولانی روسیه در خزر بدلیل شرکت رسته های مختلف نیروهای مسلح روسیه منحصر بفرد محسوب می شود . باید گفت این موضع روسیه نشاندهنده تند شدن لحن روسیه در مساله خزر است . این رزمایش بمعنای یک آرایش خاص نظامی در خزر محسوب می شود. این رزمایش تاییدی بر حمایت روسیه از اقدامات دوجانبه و حتی یک جانبه است . از اینرو اتفاقی نیست که در رزمایش روسیه در خزر قزاقستان و جمهوری آذربایجان بصورت مستقیم مشارکت دارند . در این رزمایش یک ناوجنگی جمهوری آذربایجان و چهار فروند سوخو ۲۷ از قزاقستان و دهها نفر از نیروهای نظامی دو کشور مشارکت دارند . گفتنی روسیه تاکنون هم با قزاقستان و هم با جمهوری آذربایجان موافقتنامه دوجانبه تقسیم خزر را امضاء کرده و اکنون بنوعی مدل ۲+۳ در خزر در حال تکوین است . از اینرو باید گفت رزمایش روسیه در خزر را بمعنای نوعی نمایش قدرت جهت تاثیر گذاری برنوع و کم و کیف رژیم حقوقی خزر است .
آنچه مشخص است اینکه رزمایش روسیه در خزر موضوعی نیست که بتواند کمک به حل و فصل ، تعیین و تکمیل رژیم حقوقی خزر بگذارد . این رزمایش مغایر قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ ایران و شوروی مبنی بر غیر نظامی بودن دریای خزر است . از آنجا که این رزمایش می تواند الگویی برای دیگر کشورهای ساحلی خزر باشد ، برای ثبات منطقه مثبت ارزیابی نمی شود . بی شک تشدید این روند می تواند مسایل خزر را هر چه بیشتر پیچیده سازد .