در شرایطی که تصمیم امریکا به ایجاد سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی , جرقه شروع جنگ سرد جدید میان روسیه و امریکا را زده است, ولادیمیر پوتین” رییس جمهوری روسیه با طرح پیشنهادی غیر منتظره از آمریکا هر چه بیشتر شرایط را پیچیده ساخت . پوتین در حاشیه اجلاس سران گروه هشت در آلمان از امریکا خواسته است بجای استقرار سپر موشکی در اروپای شرقی، از سیستم راداری جمهوری آذربایجان، موسوم به “رادارقبله” GABALE، استفاده کند. پوتین تاکید کرد رییس جمهوری آذربایجان در گفت وگو با وی موافقت خود را با استفاده آمریکا از این ایستگاه رادار اعلام کرده است.
طی ماههای اخیر فاش شدن طرح امریکا برای استقرار سپر دفاع موشکی در چک و لهستان اعتراضات فراوانی را ایجاد کرده است . اخیرا هزاران نفر در چک علیه این موضوع تظاهرات کردند . سفر اخیر کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا به مسکو که بمنظور کاهش اختلاف نظر میان آمریکا و روسیه در مورد طرح سپر دفاع موشکی صورت گرفت,نیزبدون دستیابى به نتیجه اى خاص پایان یافت. بگفته سرلشگر هانری اوبرینگ(obering ) مدیرآژانس امور سیستم رادار پدافند موشکی آمریکا ، واشنگتن قصد دارد تجهیزات رد یابی هوایی را در قفقاز نیز مستقر کند. این در شرایطی است که روسیه این موضوع را خطری علیه خود می داند. بطوریکه سرگئى ایوانف، معاون اول نخست وزیر روسیه که از او به عنوان رئیس جمهورى آینده این کشور یاد مى شود، اخیرا گفت : هیچ دلیلى براى صحبت درباره امکان همکارى میان روسیه و آمریکا در زمینه سیستم هاى استراتژیک سپردفاع موشکى وجود ندارد. ایوانف در ادامه اظهارات خود گفت: اجراى این استراتژى آمریکا تا حدى خیال خام است. این در شرایطی است که امریکا نیز به صراحت اعلام کرده است که به روسیه اجازه نخواهد داد مانع اجراى طرح سپر دفاع موشکى در شرق اروپا و قفقاز شود. این موضوع حاکی از شروع دوره جدید جنگ سرد میان روسیه و امریکاست که می تواند نتایج زیانباری داشته باشد . از دیدگاه روسها اجرای طرح سپر دفاع موشکی در حوزه سنتی روسیه امنیت ملی این کشور رابشدت به مخاطره می اندازد . در چنین شرایطی نیز روسیه به موازات تعلیق اجرای قرارداد مهم مربوط به کاهش سلاحهاى متعارف در اروپا که در سال ۱۹۹۰ در پاریس امضاء شد , اولویت دادن به استفاده ابزاری از مساله انرژی علیه غرب و مخالفت با قطعنامه مربوط به استقلال کوزوو با پیشنهادی غیر منتظره استفاده مشترک از پایگاه راداری قبله در جمهوری آذربایجان کوشید امریکا را در موضع انفعالی قرار دهد. پوتین به زعم خود کوشیده است با ارایه این پیشنهاد ، به نوعی دروغ بودن ادعاهای آمریکا مبنی بر اینکه استقرار سپرموشکی در چک برای مقابله تهدیدات موشکی ایران و کره شمالی است، را نشان دهد. این در شرایطی است که ارایه پیشنهاد عملی برای این منظور نوعی فراهم کردن زمینه افزایش حضور نظامی آمریکا در قفقاز است. حال آنکه حضور آمریکا در هر منطقه از جهان باعث ناامنی بوده است . در شرایطی که آمریکا در قرقیزستان ، ترکیه ، عراق و افغانستان حضور نظامی دارد ، پوتین از آمریکا می خواهد که در ج.آذربایجان نیز مستقر شود. از اینرو طرح چنین پیشنهادی توسط سیاستمداری پرتجربه نظیر پوتین تعجب محافل سیاسی رابرانگیخته است. به ویژه آنکه واکنش آمریکا به پیشنهاد پوتین نیز نشان داد که نه تنها این پیشنهاد نتیجه مورد نظر روسیه را ندارد ، بلکه مخاطرات بیشتری متوجه امنیت منطقه می کند. اظهارات کاندولیزا رایس وزیر خارجه روسیه مبنی بر اینکه پیشنهاد پوتین نشان می دهد که موضع مسکو در مساله سپر دفاع موشکی نرم شده است ، نشان می دهد که امریکائیها این پیشنهاد را به منزله عقب نشینی مسکو می داند. دراین میان ابراز تردید دبیرکل ناتو در اجرای این پیشنهاد روسیه و نیز اظهارات ” الکساندر وندورا ” قائم مقام نخست وزیر چک مبنی براینکه حتی درصورت استفاده امریکا از پایگاه راداری قبله ، سپر موشکی امریکا باید در چک مستقر شود نشان می دهد که پیشنهاد پوتین موفق نبوده است. ضمن اینکه این اقدام روسیه بار دیگر غیر قابل اعتماد بودن روسها در منطقه را به نمایش گذاشت . روسها بارها در منطقه اروآسیا در سالهای اخیر با هزینه کردن از جیب متحدان و یا قربانی کردن متحدان خود کوشیدند منافع خود را به جلو ببرند. پیشنهاد اخیر پوتین نیز از آنجا که به طور تلویحی ادعاهای امریکا در در مورد خطرات موشکی در منطقه تائید می کند ،پیشنهادی نسنجیده بود . همچنین پیشنهاد پوتین ، نگرانی مردم کشورهای قفقاز را از اینکه احتمال دارد به خاطر عدم تصمیم درست رهبران شان ، مردمان منطقه هزینه سنگین تقابل روسیه و آمریکا را بپردازند، افزایش داده است . بویژه اینکه نوع رویکرد مفامات جمهوری آذربایجان در این خصوص نیز سوال برانگیز است . دولت باکو در قبال دریافت سالانه هفت میلیون دلار قرارداد اجاره رادار موسوم به “قبله” را با روسیه در سال ۲۰۰۲ برای مدت ده سال امضا کرد. ساختمان ۱۶طبقه این تاسیسات با محدوده برد شش هزار کیلومتر، قادر است منطقه خاورمیانه، شرق دور و بخشی از آفریقا را پوشش دهد. بر اساس بند چهار توافقنامه سال ۲۰۰۲ روسیه برای آوردن طرف ثالث به این پایگاه باید رضایت دولت باکو را کسب کند . از اینرو دولتمردان باکو براحتی می توانند با این پیشنهاد پوتین مخالفت کند. اما اظهارات پوتین مبنی بر کسب رضایت الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان در این خصوص نشان می دهد که دولتمردان باکو ظاهرا بیش از روسها دنبال این موضوع هستند . چرا که تصور دولتمردان باکو این است که اینگونه اقدامات باعث تقویت موضع باکو در مناقشه قره باغ خواهد شد. اما این رویکرد بهمان اندازه نسنجیده است که ۱۶ سال سیاست غربگرایی جمهوری آذربایجان نسنجیده بوده است. چه اینکه برغم ارایه آنهمه امتیازات اقتصادی و انرژی به غرب ، امریکا و فرانسه بعد از ارمنستان مهمترین حامیان جدایی طلبان قره باغ هستند. جالب اینکه باکو در شرایطی خود را وجه المصالحه روسیه و امریکا قرار داده است که یوری مرزلیاکف رئیس روسی گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا اخیرا” در گفتگو با خبرنگاران در ایروان گفته است که مسکو تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان را بدون قره باغ کوهستانی به رسمیت می شناسد.ازاینرو رویکرد اخیر باکو مغایر با منافع ملی و تمامیت ارضی این کشور است و تجربه ادوارد شوارد نادزه در گرجستان نشان داد که سیاست امیتازدهی به غرب وروسیه نتیجه ای برای زمامداران نخواهد داشت. از اینرو نیز طی روزهای اخیر مخالفت های زیادی از سوی محافل سیاسی و مردمی جمهوری آذربایجان با پیشنهاد استفاده مشترک امریکا و روسیه از پایگاه قبله شده است . بویژه اینکه رییس کمیته بین‌المللی شورای فدراسیون روسیه در اظهاراتی تحقیر آمیز گفته است : روسیه برای استفاده از این رادار و همکاری با هر کشور دیگری در این زمینه مختار است و این مساله به روسیه مربوط است . روسیه در سال ۲۰۰۵ میلادی کلیه کارکنان آذری رادار قبله را شامل ۱۱۰ نیروی متخصص و کارگر فنی را از این پایگاه اخراج کرد. بی شک این موضع گیری نوعی دهن کجی به خواست مردم جمهوری آذربایجان می باشد.چه اینکه گروههای مردمی ج. آذربایجان با اشاره به مخاطرات زیست محیطی پایگاه قبله خواهان تعطیلی این پایگاه هستند . همچنی از نظر آنها حضور امریکا و روسیه در جمهوری آذربایجان بشدت بر امنیت جمهوری آذربایجان ضربه خواهد زد . چون در صورت وقوع هرگونه اختلاف میان امریکا و روسیه , در درجه اول درگیری میان دو قدرت در کشورهایی خواهد بود که هر دو طرف حضور جدی دارند .از اینرو نیز حزب سبزهای جمهوری آذربایجان پیشنهاد روسیه به آمریکا برای استفاده مشترک از پایگاه رادار قبله را تلاشی برای پایمال کردن و زیرسوال بردن استقلال جمهوری آذربایجان ارزیابی و به شدت با آن مخالفت کرد. ماییس گلعلی اف رهبر حزب سبزهای جمهوری آذربایجان گفته است : حزب سبزهای جمهوری آذربایجان با تداوم فعالیت پایگاه رادار قبله به علت زیان های فراوان آن برای محیط زیست و سلامت انسان ها به شدت مخالف است . زیرا این پایگاه در صورت فعالیت با ظرفیت کامل ، اراضی بسیار وسیعی را تحت تاثیر تشعشعات زیانبار خود قرار می دهد . رهبر حزب سبزهای جمهوری آذربایجان افزود : اکنون پایگاه رادار قبله با ظرفیت کامل خود فعالیت نمی کند ، اما در صورت موافقت آمریکا و روسیه برای استفاده مشترک از این پایگاه ، این مرکز با ظرفیت کامل خود به کار خواهد افتاد که ، سلامت شهروندان جمهوری آذربایجان با خطر بی سابقه ای مواجه خواهد شد .ماییس گلعلی اف گفت : دلیل دوم مخالفت حزب سبزها با استقرار نیروهای آمریکا در این پایگاه این است که ، نظامیان آمریکایی به هر منطقه ای که پای گذاشته اند احتمال مناقشه نظامی را در آن جا ایجاد و تقویت کرده اند و استقرار نظامیان آمریکایی در جمهوری آذربایجان نیز این کشور را با خطر مناقشات نظامی جدید مواجه خواهد کرد . در عین حال حزب اسلام جمهوری آذربایجان پیشنهاد روسیه به آمریکا برای استفاده مشترک از پایگاه رادار استراق سمع قَبله را بی احترامی و بی اعتنایی به ملت و دولت جمهوری آذربایجان ارزیابی کرد . حاج آقا نوری افزود : پایگاه استراق سمع قبله از ابتدای راه اندازی آن در نیمه دهه ۱۹۸۰ میلادی برای محیط زیست و سلامت شهروندان جمهوری آذربایجان بسیار زیانبار بوده است و بر اساس تحقیقات انجام شده در شهرها و روستاهای نزدیک به این پایگاه راداری – که تشعشعات بسیار قوی و خطرناک دارد- ازهر ده کودک متولد شده دراین مناطق دو الی چهار کودک پیش از رسیدن به سن بلوغ از دنیا می روند .
درهرحال باید گفت حتی در صورت تحقق پیشنهاد استفاده مشترک امریکا وروسیه از پایگاه قبله بعید است که امریکا دست از طرح توسعه طلبانه خود مبنی بر ایجاد سپر دفاع موشکی در چک و لهستان دست بردارد. چه اینکه طرح سایت مورد نظر راداری امریکا برای استقرار در چک دارای توانایی پاسخ گویی و انهدام موشکهای رهیگری شده خواهد بود اما سایت قبله فقط برای رهگیری موشکی است . از اینرو نیز کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا گفته است دولت بوش در حال بررسی پیشنهاد اخیر روسیه است. اما در ضمن سرگرم تهیه مقدمات استقرار سیستم پدافند موشکی آمریکا در کشورهای اروپایی نیز میباشد.