ضرورت تحول در پژوهش بر اساس «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»

واحد پژوهش‌های کاربردی برون‌مرزی، در کنار راه اندازی سامانه مرکزی نظرسنجی ویژه برون مرزی، تولید دهها برنامه چندرسانه ای پژوهش مدار، انتشار کتب جدید، انتشار پژوهشنامه رسانه بین الملل و ده‌ها تحقیق در زمینه تحولات منطقه ای و بین المللی را در سالجاری انجام داده یا در دست اقدام دارد. به مناسبت هفته پژوهش، پای صحبت های دکتر احمد کاظمی مدیر پژوهش های کاربردی معاونت برون مرزی نشستیم. کاظمی که از سال ۱۳۹۳ مدیریت پژوهش های کاربردی را به عهده دارد، دارای دکترای حقوق بین الملل عمومی می باشد. تالیف چندین کتاب از جمله کتاب های «امنیت در قفقاز جنوبی»، «مفهوم اقلیت در اسناد بین المللی حقوق بشر» و نگارش دهها پژوهش و مقاله از جمله آثار علمی وی می باشد.
مدیر پژوهش های کاربردی درپاسخ به این سوال که پژوهش در معاونت برون مرزی چه جایگاهی دارد؟ معتقد است: رسانه برون مرزی، رسانه ای پژوهش مدار است و فعالیت های پژوهشی در معاونت برون مرزی حدود سه دهه سابقه دارد. در این مدت ها صدها پژوهش منتشر و در اختیار شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی قرار گرفته است؛ اما با توجه به توسعه شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی نیاز به توسعه و تغییرات در ساختار واحد پژوهش وجود دارد. علیرغم اینکه در دو دهه اخیر دهها شبکه رادیویی و تلویزیونی جدید نظیر پرس تی وی، هیسپان تی وی، هوسا تی وی، آی فیلم۲، ایران پرس و … در برون مرزی تاسیس شده اند ولی ساختار پژوهش با اندک تغییراتی مربوط به سال ۱۳۷۶ است که این ساختار کوچک با نیاز های گسترده برون مرزی تناسب ندارد.
دکتر کاظمی در تبیین ضرورت های توسعه و تقویت پژوهش در برون مرزی به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی اشاره کرد و افزود: اولین سرفصل از سرفصل ها و توصیه های اساسی هفت‌گانه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، «علم و پژوهش» می باشد؛ مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بیانیه مذکور، با تاکید بر لزوم نگاه خوشبیانه به آینده، خطاب به ملت ایران می فرمایند: «در طول این چهل سال -و اکنون مانند همیشه- سیاست تبلیغی و رسانه‌ای دشمن و فعّال‌ترین برنامه‌های آن، مأیوس‌سازی مردم و حتّی مسئولان و مدیران ما از آینده است. خبرهای دروغ، تحلیل‌های مغرضانه، وارونه‌ نشان دادن واقعیّتها، پنهان کردن جلوه‌های امیدبخش، بزرگ کردن عیوب کوچک و کوچک نشان دادن یا انکار محسّنات بزرگ، برنامه‌‌ی همیشگی هزاران رسانه‌ی صوتی و تصویری و اینترنتی دشمنان ملّت ایران است». معظم له در ادامه به عنوان راهکار، اولین سرفصل و توصیه اساسی برای دفاع از نظریه‌ نظام انقلابی و ایجاد تمدّن نوین اسلامی را «علم و پژوهش» خوانده و تاکید می کنند:«راه طی‌شده، با همه‌ی اهمّیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. مطالبه‌ی عمومی من آن است که این راه را با احساس مسئولیّت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید و سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شود».
مدیر واحد پژوهش های کاربردی در ادامه، با تاکید بر اینکه از نظر مقام معظم رهبری، عنصر پژوهش در همه جا باید به عنوان یک اصل در مجموعه کارها در نظر گرفته شود، افزود: در این راستا فعالیت های پژوهش های کاربردی برون مرزی علیرغم عدم افزایش نیرو و بودجه، در سال های اخیر، توسعه چند برابری پیدا کرده است و چندین سرفصل جدید به مجموعه ماموریت‌ها و وظایف پژوهش‌های کاربردی اضافه شده است ، اما برای پاسخگویی به نیازهای همه شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی و اجرایی کردن «سامانه مرکزی نظرسنجی ویژه برون مرزی» ضرورت دارد، ساختار این واحد متناسب با بند ۵-۲ در پیوست حکم ابلاغی مقام معظم رهبری به ریاست محترم سازمان، تغییر و توسعه یابد.
دکتر کاظمی در ادامه با تاکید بر اینکه سالانه بیش از سیصد برنامه از پژوهش های منتشره، توسط این واحد تهیه و به «سامانه برون‌مرزی» ارسال می شود، افزود: تبدیل مستقیم پژوهش های انتشار یافته به برنامه های تولیدی یکی از دستاوردهای مهم پژوهش برون مرزی در سال های اخیر و گامی مهم در جهت کاهش فاصله آنتن و پژوهش است.
وی افزود : در ماههای اخیر دهها پژوهش در حوزه‌های مختلف مأموریت‌ برون‌مرزی و در دو قالب «پژوهش‌های برنامه‌ای» و «مجموعه‌ راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی» و بر اساس نیازسنجی صورت گرفته و با استفاده از پژوهشگران برجسته و اساتید دانشگاه با رویکرد رسانه ای و آینده پژوهانه منتشر شده اند که عناوین تعدادی از آنها عبارتند از:
«ترور شهید سلیمانی از منظر حقوق بین الملل»، «چشم انداز جایگاه ایران در تحولات پسا داعش در سوریه»، «عملکرد سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی پول در مورد شیوع کرونا»، «معرفی جنبش جهانی تحریم رژیم صهیونیستی»، «تنش های امریکا و ناتو با روسیه در دریای سیاه»، «چالش ها و فرصت های دولت الکاظمی در عراق»، «وضعیت فرهنگی عربستان سعودی در جریان اصلاحات بن سلمان و چالش های موجود»، «نقش توان موشکی، ماهواره‌ای و پهبادی ایران در افزایش قدرت دفاعی و بازدارندگی در مقابل تهدیدها»، «جنایات ارتکابی نظامیان آمریکایی در افغانستان از منظر حقوق بین الملل کیفری»، «رویکرد ترکیه به منابع انرژی حوزه مدیترانه و چالش‌های موجود»، «مسئولیت دولت ها و سازمان های بین المللی در جلوگیری از تهدیدات و جنگ های بیولوژیکی».
مدیر پژوهش های کاربردی برون مرزی در ادامه، راه اندازی سامانه مرکزی نظرسنجی ویژه برون مرزی را مهمترین دستور کار فعلی این واحد برای اجرایی کردن بند ۵-۲ سند پیوست حکم ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به ریاست محترم سازمان عنوان کرد و افزود: فاز مطالعاتی راه اندازی «سامانه مرکزی نظرسنجی برون مرزی» پایان یافته است و وارد مرحله برنامه نویسی شده است که امید است با اهتمام جدی بخش های ذیربط سازمان در تصویب الگو، بودجه زیرساخت های آن، راه اندازی این سامانه که در نوع خود اولین نمونه یک سامانه جامع نظرسنجی محسوب می شود، در سریعترین زمان، محقق گردد.
بگفته دکتر کاظمی «سامانه مرکزی نظرسنجی» با طراحی جامع و متشکل از اجزاء و بخش های بهم پیوسته، زیرساختهای لازم برای انجام نظرسنجی درباره شبکه های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی در قالب یک سامانه مرکزی را فراهم می سازد. بطوریکه مجموع اطلاعاتی که در «سامانه مرکزی نظرسنجی برون مرزی» در هر حوزه زبانی جمع آوری می شود، از طریق «سیستم داده کاوی اطلاعات با عامل های هوشمند» مورد تحلیل آماری قرار خواهد گرفت.

*انتشار کتاب های جدید

محمد روحی کارشناس واحد پژوهش های کاربردی معاونت برون مرزی در پاسخ به این سوال که آخرین وضعیت نشر کتاب در پژوهش های کاربردی برون مرزی چگونه است؟ می گوید : از سال ۹۶ که پروانه نشر کتاب برای معاونت برون مرزی اخذ شده است، تبدیل پژوهش های فاخر به کتاب، در دستورکار قرار گرفته است. در این راستا در سالجاری علاوه بر چاپ کتاب کاربردی «دوره کامل سئو»، فرایند نگارش و نظارت علمی جلد دوم کتاب «رسانه های برون مرزی در جهان» به اتمام رسیده و این کتاب که در آن به رسانه های برون مرزی در کشورهای روسیه، انگلستان، امارات متحده عربی و جمهوری آذربایجان پرداخته شده است، به زودی در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت.
روحی در ادامه افزود: به دلیل مضایق مالی، علاوه بر انتشار کتاب‌های برگرفته از پژوهش‌های منتشره در برون‌مرزی، انتشارات پژوهش‌های کاربردی آمادگی دارد در جهت کمک به تولید محتوای علمی در حوزه‌های برون مرزی با محوریت دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای و مطالعات روابط، سیاست، ارتباطات و حقوق بین‌الملل، کلیه آثار مرتبط با این زمینه‌ها که با ماموریت‌های موضوعی رسانه‌های برون مرزی ارتباط داشته باشد و هزینه‌های مالی آن از سوی متقاضیان تقبل گردد، به زیور طبع آراسته نماید، در این راستا کتاب « مفهوم اقلت در اسناد بین المللی حقوق بشر» منتشر شده است.

*تقویت فرایند تولید برنامه های چند رسانه ای از پژوهش ها
رویا موفق کارشناس پژوهش های کاربردی نیز در پاسخ به این سوال که پژوهش چه نقشی در تولید برنامه های برون مرزی دارد و ضرورت چنین فرایندی چیست؟ می گوید:
قطعا در دنیای رقابت فزاینده رسانه های نوین و دیجیتال امروز، یکی از مهمترین راه‌های جذب و برقراری ارتباط موثر مخاطب با رسانه، تولید محتوای با کیفیت است. مخاطب امروز، به دلیل دسترسی به انواع رسانه های نوین به راحتی حاضر به پذیرش برنامه های تولیدیی که از پشتوانه کافی اطلاعاتی و اعتبار موضوعی برخوردار نیستند و یا محتوای تاریخ گذشته دارند، نیست. بنابراین سرمایه و پشتوانه یک برنامه پرمخاطب رادیویی و تلویزیونی چیزی نیست جز پژوهش علمی. این واحد از سال ۹۶ بطور جدی و مستمر سعی در تبدیل مستقیم پژوهش های منتشره در موضوعات مهم منطقه ای و بین المللی به برنامه های تولیدی داشته و از این پژوهش ها محتوای برنامه های چند رسانه ای (متن به همراه مصاحبه و تصاویر) را استخراج می کند. در این راستا در سه سال حدود صد عنوان برنامه در سری های ۱۳ ، ۲۶ یا ۳۹ قسمتی استخراج شده است که بالغ بر۴ هزار دقیقه برنامه می شوند. این برنامه ها از تحولات روز سیاسی گرفته تا شرایط اجتماعی به وجود آمده از کرونا را شامل می شود. عناوین برنامه هایی چون: ««نقش و نفوذ دولت پنهان در امریکا»،«فعالیت سمن های غربی در افغانستان»، «خطوط انتقال انرژی، آمیزه اقتصاد و سیاست»، «نسل کشی مسلمانان روهینگیا در میانمار»، «ابعاد نقض حقوق بین الملل از سوی رژیم صهیونیستی»، «مروری بر دستاوردهای الحشدالشعبی»، «نقض حقوق انسانی کارگران خارجی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس»، «بحران سازی دولتهای متخاصم در لیبی و سودان»، «جنبش جلیقه زردها»، « نقش آمریکا در تداوم اختلافات در دریای جنوبی چین »، «اقلیت ها در عربستان سعودی» و … لازم به ذکر است، متون این برنامه ها علاوه بر سامانه برون مرزی، به منظور بهره برداری سایر مراکز علمی و پژوهشگران، در بخش های «از نگاه پژوهشی» و «متون برنامه ای» سایت واحد به آدرس arc.irib.ir بارگذاری می شوند که باز نشر قابل توجهی در خبرگزاری ها و منابع خبری داشته است.

*انتشار پنجمین شماره «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل»
محمود ترابی اقدم کارشناس پژوهش و مدیر داخلی پژوهشنامه رسانه بین الملل در خصوص اهمیت، رویکردها و اهداف انتشار دوفصلنامه «پژوهشنامه رسانه بین الملل» تصریح کرد: امروزه نشریات علمی، جایگاه مهمی در سازمان‌های پیشرو که تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در آنها مبتنی بر پژوهش است، دارند. در این نهادهای رسانه‌ای، به این نشریات در حکم یک «سرمایه اجتماعی» نگریسته می‌شود که موجب پیوند عمیق‌تر حوزه‌های اجرایی با مطالعات دانشگاهی و نظری می‌شود. معاونت برون‌مرزی نیز بر اساس این رویکرد، تهیه و انتشار «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» را از سال ۱۳۹۵ با جذب تعدادی از اساتید برجسته حوزه‌های ارتباطات سیاسی، مدیریت رسانه، مطالعات رادیو و تلویزیون، روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل به‌عنوان هیئت تحریریه به‌صورت سالنامه آغاز کرد. با اهتمامی که تیم اجرایی- علمی نشریه (مدیرمسئول، سردبیر، جانشین مدیرمسئول و مدیرداخلی) داشتند، «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» از سال ۱۳۹۹ تبدیل به دو فصلنامه شده است و از طریق سامانه تخصصی نشریه به نشانی imrl.arc.irib.ir جذب، داوری، تکمیل و انتشار آن دسته از مقالات علمی و بدیع که برای رسانه‌های شنیداری، دیداری و مجازی برون‌مرزی صداوسیما کاربرد دارند، در دستور کار نشریه قرار گرفته است. با توجه به رویکرد میان‌رشته‌ای و تخصصی نشریه، فرایند داوری دقیق و کیفیت علمی مقالات، پیش بینی می شود اعتبار علمی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» تا پایان سالجاری اخذ گردد. ششمین شماره این دوفصلنامه، اسفند سال جاری منتشر خواهد شد.

*مجموعه راهبردهای پژوهشیِ رسانه ای و کاربردی
فریبا آنی دیگر کارشناس پژوهش های کاربردی است که از وی درباره انتشار مجموعه راهبردهای پژوهشیِ رسانه ای و کاربردی برون مرزی پرسیدیم، پاسخ داد:
مجموعه «راهبردهای پژوهشیِ رسانه ای و کاربردی برون مرزی»، چنانچه از نامش پیداست بمنزله یک راهنمای پژوهش محور برای رسیدن به اهداف رسانه ای برون مرزی می باشد.
گروه ها و مجموعه های رسانه ای برون‌مرزی، حوزه های گسترده ای را پوشش می دهند که دامنه جغرافیایی آن، از شرق آسیا تا آمریکای جنوبی و روسیه تا جنوب آفریقا گسترده است. مخاطبان برون مرزی، دارای ویژگی‌های فرهنگی، دینی، قومی، زبانی و سیاسی متفاوت و بالطبع سلایق متنوعی هستند. این بخش از واحد پژوهش های کاربردی، ضمن رصد و هوشیاری مداوم در شناسایی نیازهای ضروری جاری و آتی مخاطبان؛ به تدوین پژوهش زودبازده و راهبرد محور اقدام می کند.
راهبرد در زنجیره فعالیت های سازمانی، حلقه اتصال منابع و فعالیت‌های سازمان با مخاطبان و کشورهای هدف رسانه های برون مرزی است. به عبارت دیگر، این مجموعه از پژوهش های معاونت برون مرزی سازمان، فرصت‌ها و تهدیدها را شناسایی می کند و آن را با مهارت های خاص رسانه ای و بایدها و نبایدهای پرداختن به موضوع، به ساحت دیدار و شنیدار مخاطبان هدف می رساند. در بخش مجموعه راهبردهای پژوهشی، مجموعه تصمیماتی که در مقایسه با رقبا، ارزش بیشتری برای مخاطبان دارد، شناسایی، ایجاد و عرضه می شود. به عنوان نمونه، از امسال این مجموعه در نظر دارد، مناسبت های بومی و ملی، مخاطبان ۳۳ گانه ی برون مرزی را در کشورها و مناطق مختلف، شناسایی و معرفی کند. برای شروع، مناسبت های مربوط به مناطق کُردزبان که در کشورهای مختلف پراکنده اند، در دست اقدام می باشد.
بخشی دیگر از فعالیت های مجموعه راهبرد، معطوف به آسیب شناسی، تکمیل و آرایش رسانه ای برون مرزی است. جدیدترین اثر پژوهشی در این خصوص، پژوهش «آسیب شناسی رادیو ژاپنی و امکان سنجی راه اندازی تلویزیون اینترنتی ژاپنی» می باشد. همچنین در سالجاری در قالب مجموعه راهبردهای پژوهشی رسانه ای و کاربردی، در مورد موضوعاتی که نیاز فوری به برنامه سازیِ پژوهش مَدار و تحلیل راهبردی، سناریوپردازی و ارائه راهبردهای رسانه‌ای دارند ، آثار متعددی منتشر شده است که از جمله می توان به راهکارهای رسانه ای در خصوص واکنش به ترور شهید سلیمانی و کمک های جمهوری اسلامی ایران به جمهوری آذربایجان در مناقشه قرا باغ، اشاره کرد. این مجموعه، علاوه بر آن که راهنمای محتوایی برنامه سازان بوده، عملا به چارچوبی پژوهشی و توانمند تبدیل شده که ظرفیت ها و استعدادهای بالایی برای تبیین اهداف نظام در سطوح منطقه ای و جهانی دارد. بطوریکه از سال ۱۳۹۳ در معاونت برون مرزی، بیش از۶۰ عنوان پژوهش در قالب «مجموعه‌ راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی» تولید شده است.

آذر ۱۳۹۹