مروری بر فرایند تحول آفرینی در «پژوهشهای کاربردی برون مرزی» همسو با «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»

واحد پژوهش‌های کاربردی برون‌مرزی، بموازات اتمام فاز مطالعاتی سامانه مرکزی نظرسنجی ویژه برون مرزی، تولید ده‌ها برنامه پژوهش‌مدار، انتشار کتب، نشریه «پژوهشنامه رسانه بین الملل» با رتبه علمی «ب» و ده‌ها تحقیق در زمینه تحولات بین‌المللی را در سالجاری انجام داده یا در دست اقدام دارد. بمناسبت هفته پژوهش، پای صحبت‌های دکتر احمد کاظمی مدیر پژوهش‌های کاربردی و همکاران وی نشستیم. کاظمی که از ۱۳۹۳ مدیریت پژوهشهای کاربردی را بعهده دارد، دارای دکترای حقوق بین‌الملل عمومی می باشد. تألیف چندین کتاب شامل «مفهوم اقلیت در اسناد بین المللی حقوق بشر»، «امنیت در قفقاز جنوبی»، مشارکت در نویسندگی کتاب دو جلدی «رسانه های برونمرزی در جهان» و نگارش ده‌ها پژوهش و مقاله علمی- پژوهشی در حوزه‌های بین المللی، حقوقی و رسانه ای از جمله آثار علمی وی است.

مدیر پژوهشهای کاربردی می گوید: رسانه برون مرزی، رسانه ای پژوهش مدار است و از بدو فعالیت این واحد از ۱۳۷۶، صدها پژوهش منتشر و در اختیار رسانه های برونمرزی قرار گرفته است؛ اما با توجه به سرعت توسعه برونمرزی نیاز به توسعه و تغییر در ساختار این واحد وجود دارد، چراکه ساختار پژوهش با اندک تغییراتی مربوط به ۱۳۷۶ است و علیرغم دستور معاون محترم برونمرزی، این موضوع تاکنون تحقق پیدا نکرده است.
دکتر کاظمی با تاکید بر اینکه که تحول آفرینی در پژوهش برونمرزی نه در شعار، بلکه درعمل مورداهتمام پژوهشهای کاربردی بوده است، افزود: مهمترین سند بالادستی درخصوص ضرورت تحول آفرینی درپژوهش، «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» می باشد.
وی افزود: اولین سرفصل از سرفصل های هفتگانه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، «علم و پژوهش» می باشد؛ مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بیانیه مذکور، بعنوان راهکار، اولین توصیه برای دفاع از نظریه‌ نظام انقلابی و ایجاد تمدّن نوین اسلامی را «علم و پژوهش» خوانده و فرموده اند: «راه طی‌شده (در پژوهش)، با همه‌ اهمّیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. مطالبه‌ عمومی من آن است که این راه را با احساس مسئولیّت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید و سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شود».
دکتر کاظمی با تاکید بر اینکه مهمترین رهنمود بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی این است که در همه بخشهای کشور نیاز به «جهاد پژوهشی» است، افزود: این هدف تنها با رویکرد تحول آفرینی به پژوهش ایجاد می شود. برای رسیدن به این هدف، «پژوهشهای کاربردی» منتظر فرایندهای اداری طولانی نشده و علیرغم عدم افزایش نیرو و بودجه، فعالیتهای پژوهشی در سالهای اخیر، توسعه چند برابری پیدا کرده است؛ بطوریکه چندین سرفصل جدید به مجموعه ماموریت‌های پژوهش‌های کاربردی اضافه شده است.
وی گفت: موفقیت پژوهشهای کاربردی برونمرزی در اخذ رتبه علمی «ب» برای «پژوهشنامه رسانه بین الملل»، تولید سالانه بیش از ۴۰۰ برنامه از پژوهشها_بعنوان تجربه ای بی سابقه در سازمان-، توسعه کمّی و تغییر فرایند نظارت کیفی پژوهشها، توسعه پژوهشهای آسیب شناسانه، طراحی سامانه بومی نظرسنجی برپایه «سیستم داده کاوی اطلاعات با عاملهای هوشمند» متناسب با بند ۵-۲ سند «پیوست حکم»، انتشار ماهنامه «مطالعات افول آمریکا» و بهره برداری رسانه ای از ظرفیت نشستهای تخصصی مراکز پژوهشی، نشان می دهد که پژوهشهای کاربردی برونمرزی در «میدان عمل»، به تحول آفرینی اعتقاد داشته و به اذعان مراکز ذیربط، در این روند موفق عمل کرده است.
مدیر پژوهشهای کاربردی برون مرزی، پُرکردن فاصله پژوهش و آنتن را از مهمترین دستاوردهای پژوهش برونمرزی خواند و افزود: هیچ پژوهشی تولید نمی شود مگر اینکه به برنامه تبدیل و از طریق «سامانه نیوزروم» برونمرزی در اختیار رسانه های برونمرزی قرار گیرد.
دکتر کاظمی افرود: پژوهشهای کاربردی با قدرت، فرایند توسعه و تحول آفرینی پژوهشی متناسب با نیازهای برونمرزی را ادامه می دهد اما ضرورت دارد واحدهای ذیربط در الگو و بودجه، متناسب با رویکرد بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به پژوهش (اصل اول پژوهش) و با توجه به چشم انداز توسعه شبکه های برونمرزی، اهتمام جدی برای تغییر چارت سازمانی و بودجه پژوهشهای کاربردی و اجرای سامانه مرکزی نظرسنجی داشته باشند.

*استقبال مخاطبان از توسعه انتشار کتب جدید

محمد روحی کارشناس پژوهشهای کاربردی باتاکید بر اینکه کتب منتشره از جمله کتاب دو جلدی «رسانه های برونمرزی در جهان» با استقبال خوب مراکز علمی مواجه شد، می گوید: از۹۶ که پروانه نشر برای معاونت اخذ شده، تبدیل پژوهشهای فاخر به کتاب، در دستورکار قرار گرفته است. دراین راستا همسو با اولویت‌های ابلاغی، در سالجاری علاوه بر ترجمه و چاپ کتاب «هیزم بر آتش: نقش ترامپ در افول سیاست خارجی آمریکا» در آذرماه، فرایند نگارش و نظارت علمی کتاب «نگاهی به اندیشکده های آمریکایی در حوزه سیاست خارجی» به اتمام رسیده و بزودی منتشر می شود.
وی افزود: نشر پژوهش‌های کاربردی آمادگی دارد در جهت کمک به تولید محتوای علمی در حوزه‌های برونمرزی با محوریت دیپلماسی رسانه‌ای و مطالعات روابط، سیاست، ارتباطات و حقوق بین‌الملل، آثار مرتبط با این زمینه‌ها که با ماموریت‌های موضوعی رسانه‌های برونمرزی ارتباط داشته باشد و هزینه‌های مالی آن از سوی متقاضیان تقبل گردد، به زیور طبع آراسته نماید.

*تقویت فرایند تولید برنامه های چند رسانه ای از پژوهشها

رویا موفق کارشناس پژوهشهای کاربردی نیز درباره برنامه های تولیدی پژوهش می گوید: در فضای رقابتی رسانه ای، برنامه ای که حاصل پژوهش متقن و شناخت ذائقه رسانه ای مخاطبان باشد، می تواند منجر به جذب حداکثری مخاطبان گردد.
وی افزود: استقبال رسانه های برونمرزی از برنامه های ارسالی پژوهش‌های کاربری به سامانه، بدلیل موفقیت آنها در جذب مخاطبان هست. بگفته موفق، با اهتمام این واحد، در ۴ سال اخیر بیش از ۱۲۵ عنوان برنامه در سری های مختلف از پژوهشها، استخراج شده که بالغ بر ۵ هزار دقیقه می شوند. متون این برنامه ها، علاوه بر سامانه برون مرزی، بمنظور بهره برداری سایر مراکز علمی، در بخش «از نگاه پژوهشی» و «متون برنامه ای» سایت واحد arc.irib.ir بارگذاری می شوند.

*بازنمایی افول امریکا در جهان با انتشار ماهنامه مطالعات افول امریکا
رویا موفق همچنین با اشاره به انتشار ماهنامه «مطالعات افول آمریکا» از فروردین سالجاری می گوید: علیرغم هیاهوی رسانه های غربی درباره قدرت آمریکا، به اذعان مؤسسات مطالعاتی، دوران پساآمریکا آغاز شده است. پژوهشهای کاربردی تلاش کرده است در قالب مطالعات افول پژوهی امریکا، تصویر روشنی از این موضوع برای مخاطبان بازنمایی و نشان دهد که این افول محدود به حوزه اقتصادی و نظامی نیست بلکه شامل سایر زمینه های سیاسی، علمی، اجتماعی، فرهنگی، رسانه ای، حقوقی، اخلاقی و دینی نیز می شود. وی افزود: ارائه تحلیل، راهبرد رسانه ای، معرفی تولیدات رسانه ای و کتب، انعکاس دیدگاه اندیشکده ها، صاحب نظران ارکان این ماهنامه را تشکیل می دهند.

*مؤفقیت «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» در کسب رتبه علمی «ب» از سوی وزارت علوم

محمود ترابی اقدم مدیر داخلی «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» درباره فرایند کسب اعتبار علمی «ب» برای دوفصلنامه «پژوهشنامه رسانه ‌بین‌الملل» می گوید: باتوجه به ضریب نفوذ بالای نشریات علمی، معاونت برون‌مرزی، انتشار «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» را از ۱۳۹۵، با همکاری تعدادی از اساتید برجسته حوزه‌های ارتباطات سیاسی، مدیریت رسانه، مطالعات رادیو و تلویزیون، روابط و حقوق بین‌الملل، بصورت سالنامه آغاز کرد. علیرغم کمبود بودجه و نیرو، با اهتمام گروه اجرایی-علمی نشریه برای انتشار مقالات علمی، این سالنامه از ۱۳۹۹ به دوفصلنامه تبدیل گردید و پس از انتشار ۶ شماره، با ارزیابی کمیسیون بررسی نشریات علمی وزارت علوم و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، مؤفق به کسب رتبه علمی «ب» از شماره ۴ نشریه (۱۳۹۸) گردید. این نشریه میان‌رشته‌ای از طریق سامانه تخصصی imrl.arc.irib.ir به تأمین، داوری و انتشار مقالات علمی- پژوهشی با محوریت دیپلماسی (رسانه‌ای، فرهنگی، حقوقی، سایبری و هنری) که همسو با کارکردهای رسانه‌های برون‌مرزی اند، می‌پردازد. هفتمین شماره «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» هفته پژوهش منتشر می شود.

*تنوع پژوهشهای در دست انتشار

فریبا آنی دیگر کارشناس پژوهشهای کاربردی می گوید: غیر از پژوهشهای مربوط به ارزیابی، تکمیل و توسعه آرایش رسانه ای برونمرزی، ده‌ها عنوان پژوهش دیگر در دو قالب «پژوهش‌های برنامه‌ای» و «مجموعه‌ راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی»، در دست انتشار است.
وی افزود: اولویت سنجی موضوعات پژوهشی براساس نیازهای رسانه های برونمرزی صورت می گیرد، ضمن اینکه شورای پژوهشی برونمرزی تلاش می کند موضوعات فرایند محور و خاصی که اغلب در رسانه های نظام سلطه درباره آنها سکوت یا وارونه نمایی می شود، انتخاب کند. مهمترین دلیل اینکه برنامه های تولیدی از پژوهشها، کنشگرانه و جریان ساز هستند نه واکنشی، همین رویکرد می باشد.
آنی افزود: در حال حاضر دهها پژوهش برنامه ای در دست انتشار است از جمله: «چشم انداز روابط آمریکا و عربستان سعودی در دوره بایدن»، «گروه های قومی مذهبی در رژیم صهیونیستی»، «تبعات ۲۰ سال مداخله نظامی امریکا در افغانستان»، «جایگاه ایران در طرح ابتکار یک کمربند -یک جاده چین»، «نقش سی پک و تفاهمنامه ۲۵ ساله در تقویت همگرایی منطقه ای»، «پیامدهای افول قدرت آمریکا در منطقه غرب آسیا»، «تبعات کودتا در میانمار بر وضعیت مسلمانان روهینگیایی» و «ابعاد تحریم دارویی آمریکا علیه ایران از منظر حقوق بین الملل»، «دستاوردهای راهبردی حملات پهپادی یمن علیه ائتلاف سعودی».

*ضرورت دوزبانه شدن پژوهشنامه رسانه بین الملل

دکتر محمدقلی میناوند، سردبیر «پژوهشنامه رسانه بین الملل» می گوید: «پژوهشنامه رسانه بین‌الملل» حاصل ایده‌ای خلاقانه و نگاهی آینده¬نگرانه به امر پژوهش کاربردی در رسانه ملی بود که در سال ۱۳۹۵ به همت همکاران حوزه پژوهش برون‌مرزی به‌ویژه دکتر کاظمی و با حمایت بی‌دریغ معاونان محترم سابق آقایان دکتر اخگری و دکتر جبلّی توسعه پیدا کرد. خوشبختانه این نشریه وزین به درختی بارآور مبدل شده است. در شش شماره قبلی نشریه تلاش همه همکاران مصروف جذب و تأمین مقالات علمی با بالاترین سطوح کیفیت بود که در عین قرار داشتن در تراز یک نشریه دانشگاهی معتبر، سیاست‌های خبری و برنامه‌سازی شکلی و محتوایی رسانه‌های برونمرزی را به بهترین وجه پشتیبانی محتوایی کند.
وی افزود: بر اساس شرایط وزارت علوم برای صدور گواهی اعتبار نشریات علمی، با هماهنگی صورت گرفته میان دکتر جبلّی در دوره معاونت برون‌مرزی و دکتر اسفندیاری رئیس دانشگاه صداوسیما، این نشریه از این پس به صاحب‌امتیازی مشترک معاونت برون‌مرزی و دانشگاه صداوسیما منتشر می شود. ان شاء الله در آینده با دوزبانه و حتی سه زبانه شدن نشریه، ضمن ارتقاء آن به رتبه علمی «الف» و Q1 در ISC، بتوانیم علاوه بر پژوهشگران ایرانی، از مشارکت محققان غیر ایرانی نیز در تولید محتوای علمی هرچه بهتر این نشریه با رویکرد رسانه‌ای بهره‌مند شویم.

*عمل گرایی و پرهیز از شعار زدگی در پژوهش

حسن بهشتی پور عضو شورای پژوهشی برونمرزی درباره تجربه بیست ساله همکاری خود با پژوهشهای برونمرزی می گوید: به قول فردوسی حکیم، دو صد گفتار به اندازه نیم کردار نیست، در این مدت همکاری به این واقعیت رسیدم که این واحد دقیقا مصداق بارز تولید کننده پژوهشهای فاخر کاربردی است. یعنی پژوهشها جامع و مانع و دارای مساله شناسی، ساختار علمی، نثر روان و مطابق با نیازهای مخاطبان و سیاست های تعیین شده هستند .
مدیر اسبق شبکه العالم می گوید: برای هر سه مرحله پیش تولید (فراخوان و جذب پژوهشگران خبره)، حین تولید (نظارت علمی و راهنمایی پژوهشگران) و پس از تولید، برنامه ریزی وجود دارد. در مرحله پس از تولید، علاوه بر ارزیابی نهایی کیفیت پژوهش، تحقیق به تیم برنامه ساز تحویل می شود تا آنها متناسب با نیاز رسانه های برون مرزی، برنامه های چندرسانه ای تولید کنند.

*استفاده رسانه ای از ظرفیتهای نشستهای تخصصی

مهدی فرید کارشناس و گزارشگر پژوهشهای کاربردی می گوید: علاوه بر توسعه تعاملات پژوهشی از طریق امضاء تفاهمنامه ها، از سالجاری پژوهشهای کاربردی با حضور در نشستهای مربوط به تحولات بین المللی، اقدام به تهیه گزارش از اهم محورهای طرح شده در آن نشست ها بعلاوه توصیه های رسانه ای می کند. بگفته فرید، این گزارشهای کاربردی، برای بهره برداری شبکه های رادیویی و تلویزیونی به سامانه برونمرزی ارسال می شوند.
آذر ۱۴۰۰