*دکتر احمد کاظمی

آذریها به عنوان یکی از اقوام پرافتخار ایرانی، در طول تاریخ، همواره پرچمدار صیانت از مرزهای جغرافیایی، تمدنی، فرهنگی و دینی ایران بوده اند. اکثریت دویست هزار نفری که در جنگ های ایران و روسیه در اوایل قرن نوزدهم و در جریان جدایی قفقاز از ایران، شهید شدند و همچنین اکثریت سی هزار نفری که در جنگ چالداران (۱۵۱۴) و در مقابل «تُرک های عثمانیِ متجاوز»، شهید شدند، آذری بودند. آذری ها در تاریخ ایران از جنبش مشروطیت گرفته تا انقلاب اسلامی، در راستای اقتدار و اعتلای ایران، «تاریخ ساز» بودند. در طول تاریخ، هیچ جنبش بُومی جدایی طلبی در مناطق آذری نشین ایران نبوده است؛ بلکه در مقاطعی حرکت های تصنعی، وابسته و غیرمردمی توسط بیگانگان اعم از تزارهای روس، شوروی دوره استالین و عثمانی ها ایجاد شده­اند که همگی با مقاومت آذریها، شکست خورده اند. پس از فروپاشی شوروی نیز اقدامات از سوی باکو و برخی از کشورها، برای ایجاد گسل های قومی در ایران انجام می شود؛ اما به دلیل سابقه تاریخی حماسه ساز و پرافتخار آذریها، هیچ نگرانی در ایران در خصوص باصطلاح «جدایی طلبی آذری» وجود ندارد. به همین دلیل ایران از سال ۲۰۱۰ ویزا را به صورت یک طرفه برای اتباع جمهوری آذربایجان لغو و تسهیلاتی در مرزها برای سفر شهروندان این کشور به ایران ایجاد کرده است، اما باکو نه تنها تاکنون ویزا را برای ایرانیان لغو نکرده است بلکه بیش از سه سال است که در اقدامی عجیب که در جای دیگری از جهان سابقه ندارد، به بهانه کرونا، مرزهای زمینی خود با ایران و مناطق آذری نشین ایران را بسته است و بنوعی مرزهای آهنین دوره استالین را احیاء کرده است. پیش از آن نیز باکو در سال ۱۳۹۲ ، قرارداد «تسهیل گذر مرزی» (مربوط به سال ۲۰۰۵) را برای مرزنشیان ایران و جمهوری آذربایجان را یکجانبه لغو کرده بود. همگی این قراین، نشان می دهد که خاندان علی اف، از رفت و آمد و ارتباطات مردم خود با مردم ایران بویژه آذریهای ایران، هراس دارند. چرا که آذریهای ایران در ادامه همان «رسالت تاریخی» که در قفقاز ایفاء کرده اند، امروز نیز به سیاست های اسلام ستیزی و ایران زدایی در قفقاز حساس شده اند. آذریهای ایران از اینکه هم نژادان و هم کیشان آنها در جمهوری آذربایجان، قربانی جاه طلبی های خاندان علی اف شده اند، ناراحت هستند. گذشته از این مباحث، امروزه در جمهوری آذربایجان در راستای تحقق پان تورانیسم، ایده «ترکیزه کردن آذریها» دنبال می شود و به طور بی سابقه ای، و با اقدامات سیتسماتیک دولت های باکو و آنکارا، «هویت آذربایجانی» در معرض خطر جدی قرار گرفته است. در سایه سیاستهای دولت باکو، علاوه بر شیعه ستیزی، زبان، فرهنگ، هویت و سُنن آذری در معرض نابودی و «ترکیزه شدن» قرار گرفته اند. همین موضوع، دوچندان موجب نگرانی آذریهای ایران شده است. در واقع یکی از نتایج تحولات قفقاز از ۲۰۲۰ ، شکل گیری یک مطالبه و جنبش مردمی در مناطق آذری نشین ایران برای احیای نقش و رسالت تاریخی آذریهای ایران  در قفقاز برای صیانت از میراث تاریخی دینی اسلامی و ایرانی در این منطقه می باشد .

سیاست های ایران نسبت به جمهوری آذربایجان و ارمنستان، بر پایه نگاه قومی نیست؛ بلکه ایران بر احترام به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی کشورها تاکید دارد؛ به همین دلیل زمانی که جدایی طلبان ارمنی در جنگ اول قراباغ (۱۹۹۱-۱۹۹۴) اقدام به اشغال اراضی جمهوری آذربایجان کردند، ایران آن را محکوم و از باکو حمایت عملی کرد؛ اکنون نیز که جمهوری آذربایجان در راستای فتنه « دالان تورانی ناتو»، تمامیت ارضی ارمنستان را تهدید می کند، ایران اعلام کرده است که هرگونه تلاش برای ایجاد تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه، خط قرمز تهران می باشد.

پایان