اربکان معمار سیاست اسلام گرایی در جمهوری ترکیه

مرحوم پرفسور نجم الدین اربکان نخستین نخست وزیر اسلامگرا در ترکیه را می توان معمار رویکرد اسلامگرایی پس از تاسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ دانست ، احیای موج اسلامی در ترکیه در فضایی کاملا ضد اسلامی آنهم در دوران جنگ سرد و جهان دو قطبی نشاندهنده عظمت نقشی است که اربکان در پس از تاسیس جمهوری ترکیه در رویکرد داخلی و خارجی این کشور انجام داده است ، بعداز فروپاشی امپراتوری عثمانی که از نظر اربکان دلیل آن توطئه اى غربى بود که برخى ترک هاى غربزده به آن کمک کردند، و تشکیل جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳، کمالیستها هجمه شدیدی علیه اسلام و اسلامگرایی در ترکیه شروع کرده و اجرای بسیاری از شعائر اسلامی نظیر حجاب ، اذان ، برگزاری کلاسهای قرآن و… ممنوع کردند، در فاصله سالهای ۱۹۲۳ تا ۱۹۷۰ لائیک ها و کمالیست ها هر آنچه برای از بین بردن اسلامگرایی در توان داشتند به کار بردند . در این مقطع تاریخی که ترکیه مورد هجمه اردوگاه کاپیتالیسم از یک سو و اردوگاه سوسیالیسم و نیروهای چپ گرا از سوی دیگر بود ، نجم الدین اربکان در۲۴ ژانویه ۱۹۷۰ حزب نظام ملی را تاسیس کرد که اولین حزب اسلامگرای ترکیه در بعد از تاسیس جمهوری بود، فعالیت این حزب حدود یک سال بیشتر طول نکشید که در آوریل ۱۹۷۱ با مداخله نظامیان لائیک منحل شد اما اربکان با همان کادر بلافاصله حزب سلامت ملی را در سال ۱۹۷۲ تاسیس کرد ،حزب سلامت ملی در انتخابات عمومی سال ۱۹۷۳ با کسب ۱۲ درصد آرا ۴۸ نماینده به پارلمان فرستاد و احزاب لائیک دیگر ناگزیر به ائتلاف با حزب سلامت ملی و اعطای پست معاون نخست وزیری به اربکان شدند ، مواضع اربکان در جریان حمله ترکیه به قبرس در سال ۱۹۷۴ بخوبی نشان داد که وی بیشتر از منتقدان لائیک اش در کنار آرمانهای اسلامی، به آرمانهای ملی ترکیه نیز صادق است. روند سیاسی این مقطع ترکیه با کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ برهبری ژنرال کنعان اورن متوقف شد، حزب سلامت ملی منحل ، اربکان به ده ماه زندان محکوم و برای ده سال از فعالیت سیاسی منع شد، اربکان در دوران ممنوعیت فعالیت سیاسی نیز به صورت غیرمستقیم در سال ۱۹۸۳ حزب رفاه را تاسیس کرد و پس از همه پرسی سال ۱۹۸۷ و پایان نسبی اختناق ، رهبری این حزب را بعهده گرفت ، علیرغم تلاشهای گسترده لائیک ها، حزب رفاه با طرح شعارهای اسلامگرایانه در انتخابات عمومی سال ۱۹۹۵ با کسب حدود ۲۲ درصد آرا و ۱۵۸ کرسی پارلمان به عنوان اولین حزب به پارلمان راه یافت، با این پیروزی بی سابقه اربکان توانست با ائتلاف با حزب راه راست برهبری تانسو چیلر دولت ائتلافی تشکل و سمت نخست وزیری را بدست آورد. و بدین ترتیب مرحله جدیدی در بیداری اسلامی در ترکیه و رویکرد جدیدی با معماری اربکان در سیاست داخلی و خارجی ترکیه شروع شد موضوعی که مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی) در دیداری که در سال ۱۹۹۶ با اربکان داشتند از این پیروزی به عنوان یک تجربه مبارک در ترکیه نام بردند.
اربکانی شخصیتی بود که بارها هدف خود را آزاد سازی ترکیه از سلطه آمریکا و صهیونیسم جهانى عنوان کرده بود ، تکرار فراوان واژه صهیونیسم از سوى اربکان و یادآروی خطر سیاست از نیل تا فرات صهیونیست ها موجب خشم صهیونیسم بین الملل شد ، بویژه اینکه اربکان در دوره کوتاه نخست وزیری خود به اقدامات جدی در راستای تز اسلام سیاسی و مشارکت جهان اسلام در اداره نظام بین المللی دست زد. تعلیق مناسبات ترکیه با صندوق بین المللی پول، حمایت از مردم مظلوم فلسطین ، بهبود مناسبات ایران و ترکیه که بعد از انقلاب اسلامی تحت نگرانی لائیک ها از تبعات این انقلاب و تحرکات صهیونیستها بویژه پروژه های قتل های زنجیره ای روشنفکران در ترکیه تیره شده بود و همچنین ابتکار تاسیس گروه دی ۸ بشدت ، ناتو،غرب و صهیونیسم بین الملل را هراسان ساخت.بطوریکه بطوریکه زبیگینو برژینسکى مشاور سابق امنیت ملی امریکا درباره اربکان و حزب رفاه گفته بود: تا زمانى که حزب رفاه در ترکیه قدرت را به دست دارد، ما نمى توانیم اهدافمان را به پیش ببریم، باید حزب رفاه را منحل کرد. اربکان در مصاحبه با شرق الاوسط درباره ابتکار تاسیس اتحادیه هشت کشور اسلامى D8 متشکل از ترکیه، پاکستان، اندونزى، مصر، نیجریه، مالزى، بنگلادش و ایران گفته بود، هدف ما تغییر آرایش نظام بین المللى بود که قدرت هایى بر آن مسلط بودند که در میانشان حتى یک کشور اسلامى هم وجود نداشت، تأسیس اتحادیه ۸ کشور اسلامى، آغاز پایه ریزى مشارکت اعمال نظر جهان اسلام در امور بین المللى براى داشتن جامعه جهانى عادلانه تر بود، بهمین دلیل این اقدام به مذاق بسیارى از قدرتهاى جهانى و صهیونیست ها خوش نیامد . در واقع پرفسور اربکان به عنوان منادی بازگشت به خویشتن خویش در بعد از تاسیس جمهوری ترکیه نقش بی بدیلی در بیداری اسلامی و تقویت اسلام سیاسی در این کشور ایفاء کردو توانست آن را در سال ۱۹۹۶ وارد سیاست خارجی ترکیه بکند،اگرچه با کودتای سفید سال ۱۹۹۷ اربکان مجبور به استعفاء شد، ولی نهالی که وی کاشته بود در سال ۲۰۰۲ با پیروزی چشمگیر حزب عدالت و توسعه ثمر داد، نسل امروز اسلامگرایان میراثی است که اربکان برجای گذاشته است، رویکرد نگاه به شرق ، حمایت از مردم مظلوم فلسطین و انزجار از رژیم صهیونیستی، از بین بردن ممنوعیت های ضد اسلامی، عدم اعتماد به اتحادیه اروپا و غرب ، گسترش مناسبات با کشورهای همسایه، توجه به وضعیت علویان و شیعیان ترکیه رویکردهایی هستند که اربکان آنها را دنبال می کرد و همین رویکرد با فراز و نشیب های توسط دولت اردوغان نیز دنبال می شود،
اربکان در ۸ اسفند ۸۹ و در سن ۸۵ سالگی در آنکارا درگذشت ، حضور میلیونی مردم ترکیه در مراسم تشییع جنازه نجم الدین اربکان رهبر معنوی جریانات اسلامگرای ترکیه در استانبول نشاندهنده عمق احترامی است که مردم ترکیه به راه این شخصیت کاریزماتیک کشورشان دارند.

احمد کاظمی
فروردین ۱۳۹۰